 |
|
Сьвятлана Алексіевіч
У сераду, 22 жніўня, а 11-ай гадзіне паводле менскага часу, адбудзецца онлайн-канфэрэнцыя з пісьменьніцай Сьвятланай Алексіевіч.
Сьвятлана Алексіевіч нарадзілася 31 траўня 1948 года ў Іванава-Франкоўску (Украіна) ў сям’і вайскоўца. Пасьля дэмабілізацыі бацькі сям'я вярнулася на яго радзіму, у Беларусь.
Скончыла факультэт журналістыкі БДУ (1972). Аўтар кніг “У вайны не жаночы твар”, “Апошнія сьведкі”, “Цынкавыя хлопчыкі”, “Зачараваныя сьмерцю”, “Чарнобыльская малітва”, “Дзіўны алень вечнага паляваньня”.
Кнігі выдадзеныя больш як у 20 краінах сьвету.
Ляўрэат шматлікіх міжнародных літаратурных прэміяў.
У Беларусі кнігі Алексіевіч не друкуюцца вось ужо 12 гадоў (калі не лічыць кнігі, выдадзенай прыватным чынам Сяргеем Законьнікавым) |
|
2003
2004
2005
2006 |
| [ 20/08/2007 10:48 ] |
| Спадарыня Святлана, вы напісалі сцэнарый для дакументальнага фільма пра аднаго з лідэраў КПЗБ Мікалая Арэхву, выйшаў ён на прыканцы 80-х. Маглі бы вы распавесці пра тое як паўстаў фільм, якое ўражанне на вас зрабіў Арэхва і ці ёсць магчымасць сёння паглядзець гэты фільм.
Дзякуй, віктар |
Гэта быў такі фільм "Гэтыя незразумелыя старыя людзі". Насамрэч, гэта быў дзівосны чалавек, Арэхва, я яго яшчэ засьпела, і ён як ніхто даў мне зразумець трагедыю камуністычнай веры. Таму што ўсе думаюць, што гэта бандыты, як пісаў калісьці Пазьняк, “Ленін быў сыфілітык” – гэта прымітыўныя ўявы, я лічу... Гэта прыгожая была ідэя, і туды сышло вельмі шмат прыгожых людзей. І вось адзін зь іх быў Арэхва.
Ён расказаў мне, як ён прыйшоў да гэтай ідэі і чым гэта скончылася. Яго пасадзілі, за ім пасадзілі яго жонку, а потым ён мне расказвае, што ў часе вайны яго адпусьцілі на фронт. Ён вярнуўся з фронту ўжо з ардэнамі і мэдалямі, яго выклікае КДБ і кажуць: "Мы вяртаем вам ваш партыйны білет". Ён кажа: "Я быў проста шчасьлівы". Яны сказалі: "Жонку вашу мы вам вярнуць ня можам, але мы вам вяртаем ваш партлібет". І ён зноў кажа: "Я быў шчасьлівы". Я кажу: "Хіба вы не кахалі сваю жонку, яна была што, проста партыйны таварыш?" Ён кажа: "Як вы можаце так думаць! Мая жонка была вельмі прыгожая, я ніколі потым ня здолеў пакахаць”, і паказвае мне яе фатаздымак. Я кажу: “Дык як вы маглі так сказаць, што вы былі шчасьлівыя, калі яны забілі вашую жонку?” А ён кажа: "Як вы не разумееце, яны ж вярнулі мне білет!" "Але ж яны забілі вашу жонку!" І тут ён мне ў такой разьюшанасьці кажа: "Нас нельга судзіць паводле законаў лёгікі, нас трэба судзіць паводле законаў веры!" І тады я зразумела, якая гэта была рэлігія для гэтых людзей. Я нават ня ведаю, дзе зараз гэты фільм... |
| [ 20/08/2007 15:13 ] |
| Паважаная Светлана Александровна, вы , канешне, добры публіцыст, нават я бы назваў вас летапісцам. Але мяне вельмі абурае вашая стаўленьне да беларускай мовы. Чаму амерыканскія амбасадары вучаць беларускую мову? Адзін нават даваў інтэрв'ю для радыё Свабода на беларускай мове. Чаму вы так пагарджаеце беларускай мовай ? Згодзен з вамі, што Беларусь - гэта ферма на чале з Начальнікам -бацькай. Але чаму вы так зневажліва ставіцеся да беларускай апазыцыі? У час НЛП на ТБ працаваць цяжка. Ці лічыце вы , што на Беларусі , найперш, "псіхалагічны стан сталінізму"? Напішыце кнігу-летапіс - Хроніка сучаснага сталінізму.
Дзякуй.
Валеры Грыцук |
Гэтая агрэсіўнасьць – яна крыху спозьненая, яшчэ 20 гадоў таму такіх было шмат, а цяпер мы маем справу з гэткім "абарыгенам" гэтай ідэі агрэсіўнасьці...
Ведаеце, такі патрыятызм, які стаіць звычайна за такой ідэяй – гэта жаданьне пазьбегчы нейкай адказнасьці. Адказнасьці за тое, што часы зьмяняюцца, і ўсё нашмат больш складана, чым нам здаецца. І вам, аўтару пытаньня, здаецца, што калі б усе людзі размаўлялі па-беларуску, то вырашыліся б усе праблемы – зусім не.
І я зусім не пагарджаю беларускай мовай, проста я яе ня ведаю настолькі добра, каб на ёй пісаць – я думаю, гавару па-расейску, я б сказала, што я чалавек і беларускай, і расейскай культуры, і тое, чым я займаюся, гэтая мая ідэя жыцьця – напісаць аўтабіяграфію імпэрыі, зрабіць 7 кніг, сто гадоў савецкай і постсавецкай гісторыі, была такая магутная ідэя, якая заўсёды будзе. Гэта ў нас усё ў мінулым, а ў Італіі і Францыі я бачыла гэтыя дэманстрацыі і бачыла, наколькі папулярныя гэтыя ідэі – можа, і ў нас яшчэ пачнуцца гэтыя трацкісцкія гурткі, ужо ў Расеі гэта пачынаецца – зь левай ідэяй людзі ня так хутка разьвітаюцца, калі яны яшчэ хадзілі ў асьлінай скуры, яны марылі пра братэрства і роўнасьць...
Таму ўявіць сабе, што сьвет такі просты, я не магу – я хачу стварыць сабе, як гэта было, як гэта завалодала людзьмі, як яны ў гэта верылі, як ідэя змарнела – і гэта ўсё будзе расказваць сам маленькі чалавек: як ён выйшаў адтуль, што было потым, якія кропкі апоры ён шукаў, за што ён чапляўся, да чаго прыходзіў, які сэнс ён шукаў у гэтым маленькім кавалку часу, які нам адведзены на Зямлі...
Дык вось утопія размаўляла па-расейску – я не змагла б зрабіць свой, як цяпер модна казаць, “мастацкі праект” на беларускай мове, гэта была б няпраўда. Калісьці, калі я напісала "У вайны не жаночы твар", чалавек з такім жа сьветапоглядам і з такой самай агрэсіўнасьцю спытаўся ў мяне: а чаму ў вас там ёсьць нават цыганка, рускіх шмат, татаркі, чаму толькі беларускіх жанчын ня бралі – я тады сказала, што вайна насамрэч была Вялікая Айчынная, там былі розныя, ня толькі беларускія жанчыны, і ў гэтай утопіі ўдзельнічала агромністая прастора, агромністая колькасьць людзей, агромністы нацыянальны кацёл...
І гэтак склалася маё жыцьцё, хаця я дачка сельскіх настаўнікаў – маці ўкраінка, бацька беларус – што ў нас дома была расейская мова, і я радая, што я выхаваная ў расейскай культуры зь яе абсягам, яе сьветапоглядам, яе філязафічнасьцю, зь яе Дастаеўскім, Талстым, Чэхавам, Розанавым, гэта мае ўлюбёныя аўтары, і Герцэн мой любімы аўтар – бяз гэтай культуры я была б ня я, я б ня бачыла сьвет такім, якім бачу цяпер. І беларускую мову я люблю, люблю сваю краіну – я шмат разоў магла застацца за мяжой, у мяне былі такія магчымасьці і ёсьць і цяпер, але я ніколі гэтага не зраблю. Я хачу жыць дома, у Беларусі, я люблю гэтую геаграфію, люблю гэтага чалавека, але ў мяне іншая мова любові, а зусім не такая мэханістычная...
Вось калі б я пачала размаўляць на нейкай кальцы, як бальшыня апазыцыі размаўляе, то я б ужо была патрыёткай айчыны... Ведаеце, на такім узроўні мяне ўжо праблемы не цікавяць, мяне цікавяць праблемы сапраўды штосьці сфармуляваць і зразумець у гэтым хутка зьменлівым сьвеце...
Вы кажаце, што я дрэнна стаўлюся да апазыцыі – не, я дрэнна стаўлюся да такога схалястычнага мысьленьня, да такой савецкай антысавецкасьці, да такога лукашэнкаўскага антылукашэнства, калі ўсё прымітыўна і проста. Я бачу сьвет іначай – для мяне ўсё таямніча, незразумела, і сваю працу як пісьменьніка я разумею гэтак: шчыра дадумваць рэчы да канца. Вось гэта мая прафэсія. |
| [ 21/08/2007 18:32 ] |
| Спадарыня Алексіевіч, якой Вы знайшлі Беларусь у гэты свой прыезд? Што зьмянілася ў лепшы бок, а што -- у горшы? |
Гэта вельмі цікавае пытаньне, на якое я спрабую сама сабе адказаць – ува мне адбываецца нейкая праца, асэнсаваньне... Я ўжо казала, што я раблю цяпер новую кнігу, "Час сэканд-гэнд. Прыватныя падрабязнасьці аднаго рытуалу". Гэта пра тое, што мы былі за людзі ў гэтай страшнай камуністычнай сыстэме-утопіі, і куды мы выйшлі. Чаму вы выйшлі ў нейкую пустэчу, дзе няма за што ўхапіцца? Адзінае, за што можна ўхапіцца – за нацыянальную ідэю, дый тое ггэта выявілася як ня самы трывалы падмурак.
І гэты мой прыезд пацьвердзіў мяне ў такіх думках, што мы жывём у часе катастрофы грандыёзных праектаў. Я ня маю ўжо на ўвазе такія праекты ХХ стагодзьдзя, як камунізм і фашызм, гэтыя "магутныя" энэргіі, якія на гэтай эўрапейскай частцы адышлі ўжо ў гісторыю. Мы яшчэ карыстаемся гэтымі словамі, можна казаць пра нейкія прыкметы таталітарнасьці, але пра магутную дзяржаву нельга казаць, гэта ўжо іншае грамадзтва, атамізаванае, рассыпанае, гэта немагчыма.
Катастрофа праекту ў чым? Мы бачым гэта па ўсім сьвеце. Напрыклад, у культуры змаганьня. Сьвет стаіць на культуры змаганьня, і мы бачым, што нават такія вялікія краіны як Амэрыка церпяць паразу. Вось гэтая культура змаганьня церпіць сёньня паразу, бо ні ірацкая праблема ня вырашана, ні аўганская ня вырашана з пазыцыі сілы – ясна, што гэтак іх вырашыць нельга. Другое – рэвалюцыя аранжавая на Ўкраіне сутыкнулася з масай праблем, кіргіская рэвалюцыя тульпанаў таксама. Стала зразумела, што сьвет уступіў у нейкую новую фазу, дзе барацьба набывае нейкія новыя формы.
І вось калі я хадзіла па сучасным Менску і езьдзіла па Беларусі, я зразумела, што сёньня ня выведзеш людзей на вуліцу – гэта ілюзія. Гэта проста дзейнічаюць шасьцярэнькі нейкіх палітычных тэхналёгіяў, але яны круцяцца ўжо ўхаластую. Я б нават сказала, што турыстычныя бюро, будаўнічыя крамы, супэрмаркеты робяць сёньня нашмат больш працы, чым апазыцыя.
Я была ў адной вёсцы – калісьці гэта была тыповая калгасная савецкая вёска – без платоў, нейкія гаспадары крэпкія былі, але заўсёды было крыху сумнае відовішча, хаця ў нас у Беларусі ня так, як у Расеі, тут лепей. Раптам я прыяжджаю – палова вёскі гэта нейкія дамы, якія я бачыла толькі ў Літве ці ў Польшы: агароджы, дрэвы, брук, нейкія дошкі зробленыя прыгожа, чарапіцай пакрытыя дахі замест гэтага шыфэру, пра які ўжо ўсе ведаюць, што ён небясьпечны для чалавека, нейкія кветкі зусім іншыя – і я падумала, трэба пазнаёміцца з гаспадарамі. Я пагаварыла з адным, з другім – адзін быў у Чэхіі, другі ў Славакіі, трэці ў Польшчы, чацьвёрты нават у Парыжы – нейкая сваячка выйшла туды замуж... І яны бачылі іншае жыцьцё.
І вось яна, апазыцыя: людзі хочуць жыць па-іншаму. То бок, нарошчваецца іншая прастора годнасьці, іншага разуменьня жыцьця, а ня так, як мы думалі раней – сядзе ў крэсла хтосьці іншы, і будзе зусім іншая краіна. Ды ня будзе! Трэба наладзіцца на доўгі шлях. І я бачу, што нягледзячы на застыглы час, на гэтую палітычную ўладу, якая спыніла час у нашай краіне, усё адно маленькі чалавек сам шукае выйсьця, і на шчасьце – знаходзіць яго. Ён насамрэч вучыцца іншаму жыцьцю. Я ўзрадавалася: гэта сьведчыць пра тое, што калі наверсе “дах” зьменіцца, то будуць людзі, зь якімі можна будзе рабіць гэтае іншае жыцьцё. Вось гэта маё адчуваньне. |
| [ 21/08/2007 18:34 ] |
| Вы займаліся тэмай Чарнобыля. Якое Ваша стаўленьне да рашэньня будаваць у Беларусі АЭС? |
Я думаю, што гэта проста катастрофа. Я закідаю гэта перадусім нашай культуры – ня толькі ўладзе, Лукашэнку, а перадусім нашай культуры. Мы не расказалі так пра Чарнобыль нашаму, беларускаму чалавеку – ва ўсім сьвеце больш разумеюць, што такое Чарнобыль, як у тым анэкдоце: "Калі б Чарнобыль выбухнуў у папуасаў, пра гэта ведаў бы ўвесь сьвет, апрача саміх папуасаў" – гэта жорстка, але гэта, на жаль, так – а ў Беларусі, якая настолькі пацярпела, няма ні сапраўднага экалягічнага руху, ні супрацьатамнага руху, няма моцных чарнобыльскіх саюзаў – усе дазволілі сябе раздушыць.
І тое, што сёньня на гэтым узроўні палітычнага мысьленьня зьяўляецца такая ідэя... Бо што такое атамная станцыя? Гэта высокія тэхналёгіі. Грошы забясьпечваюцца валютным запасам. Высокія тэхналёгіі павінны быць забясьпечаны прынамсі сьвядомай палітычнай уладай, тэхналягічнай культурай, кадрамі, падрыхтоўкай масавай сьвядомасьці... У Чарнобылі людзі працавалі і жартавалі: наша патэльня, наш рондлік... За гэтым жаргонам стаяла розьніца, разрыў між сучасным чалавекам і гэтымі новымі тэхналёгіямі. У выходныя яны ехалі да сваіх маці і працавалі віламі і рыдлёўкамі на гародзе, а потым вярталіся і разважалі гэтаксама – патэльня, націсьнем тую кнопку, тую...
Беларусь, якая сёньня апынулася на тэхналягічных задворках, трэба сабе шчыра гэта ўявіць – мы ж ня можам даць сьвету канкурэнтназдольныя кампутары, фатаапараты – у лершым выпадку "Міліавіца" можа станікі прадаць, дый тое дзякуючы таму, што гэта натуральная бавоўна, альбо драўляную мэблю немцы ў нас нібыта купляюць, зробленую з чыстага дрэва, але паводле іхных узораў... І побач з гэтым такая ідэя – гэта яшчэ раз сьведчыць пра безадказнасьць улады і пра тое, што ўрок Чарнобыля не прачытаны.
І гэта перадусім наша віна, віна нашай культуры. Я ня памятаю спэктакляў выдатных пра гэта, кніг такіх пра гэта, я ведаю толькі палітычныя акцыі пратэсту і чарнобыльскія фонды – вось адзінае, што адказвала на тое, што адбылося. Усё астатняе не перапрацаванае культурай, для якой гэтая вельмі сур'ёзная, філязофская, тэхнічная праблема аказалася не пад сілу. Мы аказаліся ня роўнымі праблеме, якая паўстала перад намі, а чыноўнікі ёсьць чыноўнікі, яны неабавязкова павінны быць філёзафамі. |
| [ 21/08/2007 18:42 ] |
| Вы шмат часу жывяце на Захадзе. Як там успрымаюць беларусаў? Ці мы проста згубіліся ў агульнай плыні пост-гомасавецікус? |
Ведаеце, калі я адкажу на гэтае пытаньне, на мяне можна будзе пакрыўдзіцца, альбо пакрыўдзіцца на людзей на Захадзе, але гэта – людзі зь іншым пачуцьцём агульнай годнасьці, зь іншым разуменьнем мэты і сэнсу жыцьця, якасьці жыцьця, павагі да сябе самога... Там сьвет круціцца – паважаюць цябе як чалавека і паважаюць усё, што тваё – твая маёмасьць і г.д. Таму з гледзішча заходняга чалавека Лукашэнка, што адбываецца зь людзьмі, што адзін чалавек паралізаваў грамадзтва, што некуды зьнікла інтэлігенцыя, нават чыноўнік, які таксама ёсьць апірышчам дзяржавы, што ўсе прыніжаныя і ўсе з гэтымі мірацца – усе будуць аднойчы ў неўразуменьні, як сёньня людзі старэйшага ўзросту ўзгадваюць, як Брэжнеў выступаў з устаўной сківіцай і якую лухту ён вёрз, а маса людзей на зьездах стаялі, апядавалі – гэтак мы з часам будзем прыніжана выглядаць. Таму ім цяжка нас любіць. Яны ўвесь час у неўразуменьні: што гэта за людзі? Чаму яны з гэтым згодныя?
Але калі я сустракаюся зь людзьмі, якія езьдзілі ў Чарнобыль, якія дапамагаюць, маюць нейкія праекты, супрацоўнічаюць з нашымі арганізацыямі, установамі, яны кажуць, што мы мяккі, добры, сардэчны народ... Гэта асабісты кантакт. А кантакт з гісторыяй, мінулай ці сучаснай, выклікае ў заходняга чалавека неўразуменьне. У іх палітычныя праблемы ўжо на іншым узроўні. Праблемы чалавечай годнасьці, улучна з матэрыяльным, яны пазбаўлены – ты там павінен змагацца за сябе, іначай жыцьцё кіне цябе на дно – ты не памрэш з голаду, але будзеш прыніжаны. Але там у чалавека ёсьць шанец, ён свабодна ідзе, уключае тэлевізар і ня думае, дзе ён, у якім стагодзьдзі, дзе ён апынуўся – гэта тое, што я адчуваю, калі чую па тэлебачаньні нашых палітыкаў. Некаторых зь іх я ведаю, гэта годныя людзі, але тое, што яны сёньня кажуць – гэта ніжэй за іх... Гэта выклікае неўразуменьне, як можна так прынізіць і спыніць нацыю зь яе культурай. |
| [ 21/08/2007 19:48 ] |
| Сьвятлана, калі б Вы сустрэліся з Лукашэнкам, што б Вы яму сказалі? |
| Я б яму сказала, што ягоны час прайшоў. Я не магу думаць, што ўсё, што ён зрабіў, можна цалкам выкрэсьліць – напэўна, многія працэсы ўнікальнага пераходу ад сацыялізму да капіталізму, да якога ўсе, на жаль, ідуць – лепш бы мы ішлі да сацыял-дэмакратыі – у яго не хапіла культуры чалавечай і палітычнай пайсьці да сацыял-дэмакратыі. А такі шанс у яго быў. Бо ў нас гэта не сацыял-дэмакратыя, а сацыялізм у ягоным горшым варыянце, гэткая сумесь турмы і дзіцячага садка,як я ўжо казала. Магчыма, ён зьмікшаваў гэты пераход. У нас няма такога жорсткага расслаеньня, як у Расеі, яшчэ ня ўсё да канца разрабавана, але зараз, я думаю, мы будзем адкупацца за газ, і ў выніку ўсё будзе прададзена, разрабавана, апынецца нават не ў беларускіх алігархаў, а ў расейскіх, гэта, на жаль, сумная гісторыя. Мэта чалавека – улада, і ён будзе за яе плаціць. Усё-ткі, я думаю, гісторыя па-рознаму будзе ставіцца да яго, нейкія рэчы яна паставіць яму ў заслугу... Гэта трагічная фігура. Калі б у яго цяпер хапіла мужнасьці сысьці, ён бы застаўся ў гісторыі, і перакананая, што меркаваньні пра яго падзяліліся б. Але я думаю, што гэтага не адбудзецца. Аднак ягоны час скончыўся. |
| [ 21/08/2007 19:49 ] |
| Над чым Вы цяпер працуеце? Будзем спадзявацца, што Вашы кнігі можна будзе купіць ня толькі у Мюнхене і Стакгольме, але і ў Менску. |
На жаль, мае кнігі тут ужо не выходзяць, колькі Лукашэнка пры ўладзе – нейкі паралельны працэс атрымліваецца. Яны выходзяць у Расеі, у выдавецтве "Время" выдалі калекцыю ўсіх маіх кніг, чатыры кнігі ў новым, дапоўненым варыянце, і яны нейкім чынам тарпляюць сюды, я іх бачыла часам і ў супэрмаркэтах, толькі яны чамусьці вельмі дарагія – відаць, расейскі кошт пераводзіцца сюды, паколькі супэрмаркеты тут расейскія, і часам прыводзяць гандляры.
То бок, кнігі ёсьць і як бы іх няма. Вось нядаўна я атрымала прэмію, таксама набыла і прывезла некалькі тысячаў кніг. Але цяпер, на жаль, я знаходжуся ў нейкім негалосным чорным сьпісе, які ёсьць ува ўсіх чыноўнікаў, якія займаюцца культурай, і я не магу, напрыклад, прапанаваць свае кнігі Нацыянальнай бібліятэцы, як гэта было раней, за свае грошы, альбо аддаць іх у школы, клюбы – я магу іх толькі аддаць у рукі людзям, якія будуць чытаць і даваць іншым.
Я належу да такіх людзей, якія лічаць, што трэба спакойна рабіць сваю справу. Гэта як у апостала Паўла: бываюць такія часы, калі маіх казаняў ня чуюць, але гора мне, калі б я іх не казаў. Вось гэта маё стаўленьне да жыцьця. І цяпер я раблю дзьве працы. Адна кніга – гэта "Дзівосны алень вечнага паляваньня", гэта гісторыя каханьня, якую я раблю ўжо больш 10 гадоў, але гэта вельмі складана зрабіць...
І другая, якую я хачу зрабіць раней – гэта "Час сэканд-гэнд". Гэта кніга пра тое, у якім сьвеце мы апынуліся, чаго мы хацелі 20 гадоў таму, на што мы спадзяваліся, аб чым марылі, што адбылося і якія мы цяпер. Я спрабую прааналізаваць – мне здаецца, прыйшоў час сфармуляваць, знайсьці нейкія адказы, аб'ектыўна пачаць абдумваць сваю мінуўшчыну, прамаўляць яе, а ня проста сказаць – вось, камунізм гэта страшная, цёмная старонка нашай гісторыі, адвярнуцца і ісьці далей. Не, нічога не атрымаецца. Гэта трэба прадумаць, прамовіць... Вось цяпер я раблю гэтую працу.
А чаму "сэканд-гэнд"? Таму што мы нікуды не прарваліся... Гэта, канечне, сытуацыя постмадэрну ў сьвеце – ніякіх новых ідэяў, мы жывем у сьвеце копій – сваіх, чужых... Гэта сёньня ў нашым грамадзтве, у расейскім грамадзтве, і нават у сьвеце – я даволі доўгі час за мяжой, 7 гадоў у чатырох краінах – канечне, сьвет заняты пошукам нейкай новай ідэі, нейкага новага сьветапогляду. |
| [ 21/08/2007 20:39 ] |
| Пытанне праз SMS: Вы напiсалi не адну кнiгу. Кожная , не гледзячы на няпросты шлях да чытача,набывала шырокую вядомасць у нас у Беларусi i за яе межамi. Якi з Вашых твораў найбольш любiмы Вамi? Вялiкi дзякуй за непрыхаваную праўду у "Чарнобыльскай малiтве. Вiктар Акуленка. Брагiн. |
Я не магу сказаць, якую кнігу я люблю найбольш. Я пра гэта таксама задумвалася нядаўна. Некалькі гадоў сышло ў мяне на тое, што я дапаўняла кнігі, таму што "У вайны не жаночы твар", "Цынкавыя хлопчыкі", дый "Чарнобыльская малітва", і "Апошнія сьведкі" – усе кнігі мелі вялікія архівы. То бок, кніга трапляла да людзей, яны мне нешта пісалі, мяняўся час за 20 гадоў, людзі штосьці перадумвалі... Дакумэнт – не такая застыглая, нерухомая форма, што гэта раз і назаўсёды, як трамвайны квіток альбо пашпарт – хаця і ў пашпарце сёе-тое можна памяняць. Таму пакуль чалавек жывы, дакумэнт зьмяняецца – ягонае стаўленьне, ягонае адчуваньне, і час неяк уяўляецца іначай...
Я, калі працавала над усімі гэтымі кнігамі, то кожны раз была зноўку закаханая ў кожную кнігу, яе герояў, яе ідэю. Напэўна, любімыя – "У вайны не жаночы твар", "Цынкавыя хлопчыкі"... Я не ў кнігу закаханая, а ў шлях, калі нейкія рэчы ўдаецца глыбей зразумець, лепш сфармуляваць, больш здагадацца пра нешта ў чалавеку.
Ня ведаю, я люблю хутчэй шлях кніг у сабе, як яны адгукаюцца ў людзях – вось гэтае адлюстраваньне. І люблю, калі яны патрэбныя, нават сёньня, нягледзячы на тое, што людзям не патрэбныя прапаведнікі, сьвятыя, бо такі сёньня час – кожны сам сабе прапаведнік і настаўнік. Нельга нават зразумець, у чаго ці ў каго людзі вучацца – супэрмаркет іх вучыць, ці там Маркэс, ці Янка Купала, ня ведаю... Складана штосьці зрабіць са словамі – яны нейкія ня моцныя, зь іх зьнікае энэргія, электрычнасьць... Але калі атрымліваеш такое пытаньне, то думаеш, што пішаш недарэмна. |
| [ 21/08/2007 21:00 ] |
| Святлана, вітаю. Вашыя кнігі заўжды няпростыя, яны б'юць па самых балючых кропках. А якая кніга стваралася найцяжэй? Шчырае дзякуй за Вашую працу. Наста. |
І цяпер цяжка новая кніга пішацца, "Час сэканд-хэнд", пра тыя 20 год якія мы пражылі пасьля катастрофы, пасьля вызваленьня, але найцяжэй мне давалася, канечне, "Чарнобыльская малітва". Таму што мой жанр, у якім я працую зьвязаны ня з тым, каб перапрацаваць агромністую колькасьць матэрыялу, я не ствараю калекцыю жахаў – націсьні кнопку тэлевізара, і жахаў будзе больш чым дастаткова, будзе жахліва выходзіць на вуліцу і вечарам не захочацца слухаць музыку...
Матэрыял – гэта адно, хаця гэта цяжкая шахтарская праца. Самае галоўнае – стварыць канцэпцыю, філязофію, прадставіць нейкі новы погляд на рэчы. Чарнобыль быў нейкай таямніцай, я адразу гэта для сябе вызначыла зь першых паездак. Тут была і мэтафізыка, і нейкая новая філязофія – мы зазірнулі далей за ўсіх, чалавецтва не было ў гэтай прасторы, і патрыярхальная нацыя сутыкнулася з зусім новымі выклікамі, да якіх нават супэрдзяржавы былі не падрыхтаваныя – і раптам беларускі і ўкраінскі селянін апынуліся з гэтым сам-насам і ўсё спазнавалі самі.
І ў мяне не было традыцыі, на якую абаперціся. Калі я пісала пра вайну, то божа мой – колькі людзі жывуць, столькі яны ваююць... Ёсьць цэлая традыцыя, "культура вайны", як пра яе пісаць... Калі ты нават пішаш іначай, то ты ад нечага адштурхоўваесься... Па Чарнобыльскай тэме я пісала кнігу гадоў 10-11, і складанасьць была меннавіта ў гэтым – знайсьці нейкія новыя тэксты, сабраць іх, пачуць іх, а для гэтага трэба было выйсьці на новы давер да жыцьця, бо ў культуры гэтага не было...
І гэта вельмі цяжкая праца, мы рабілі яе разам з маімі героямі, бо я шукала чалавека агаломшанага – ня проста таго, хто ўскочыў на біялягічны канвэер, і яго панесла – ці няшчасьце, ці вайна... Мне патрэбны быў маленькі філёзаф, і насамрэч яны ў тыя дні былі агаломшаныя – яны думалі, пайшлі ў цэрквы, спрабавалі на штосьці абаперціся. Вельмі цікава было размаўляць са старымі – я раптам убачыла, што зь імі размаўляць цікавей, чым з вучонымі, генэраламі, таму што штосьці ў гэтай сялянскай культуры ёсьць наладжанае на выжываньне – тое, чаго ў сучаснай цывілізацыі няма. На многія пытаньні трэба было адказаць ці прынамсі паспрабаваць адказаць, вось я і спрабавала. |
| [ 21/08/2007 22:57 ] |
| Добрага дню!
Шаноўная Сьвятлана, на вашу думку, якая ўсё-ткі асноўная прычына недрукаваньня вашых кніг на Беларусі.
Дзякую.
З павагаю, Антось. |
Любы таталітарны рэжым – гэта, канечне, прымітыўная сыстэма. Зь нізу да верху падбіраецца вельмі прымітыўная ўлада, заснаваная на боязі і на герархіі падпарадкаваньня. Ніхто нічога не бярэ на сябе. Узьнікаюць дзіўныя фігуры. Хто такі наш міністар культуры? Калі паглядзіш – будаўнік на выгляд. Твары міністраў, самога прэзыдэнта гавораць пра паветра культуры, культуру краіны, грамадзтва. Культура – гэта нейкія чаканьні, нейкія падзеі... Гэтага няма, хіба толькі моладзь сама штосьці выдае... А так – гэта нейкая машына паводле нейкага савецкага клішэ. Тэлебачаньне – поўная ідэялягічная машына. Здаецца, нібыта робяцца нейкія кнігі, нейкае кіно, нейкія прэм'еры – але нібыта мы існуем у нейкім вакуўме... Няма падзей, людзей, фігур, думак, ідэй... Калі вы ідзяце ў беларускае кіно, вы загадзя паводле назвы ведаеце, што гэта за канструкцыя – такі савецкі сьлепак...
Гэта самае страшнае, што адбылося – у школе, адукацыі, культуры, грамадзтве – зьнік нейкі рух, нічога не адбываецца... У Маскве, наадварот, бачны нейкі прарыў – там нейкія сайты, нейкія ідэі, нейкія людзі... Чуваць - у іх ужо іншая адукацыя... У нас ёсьць таксама сайт "Новая Эўропа" - нібыта яго робяць у ЭГУ, там ужо іншы погляд.
Гэта цікава, але гэтага вельмі мала. Культурнае жыцьцё паралізаванае, і любы тэкст, які не ўкладаецца ў гэтае маленькае сьветаўспрыманьне, канечне, здаецца апазыцыйным, страшным. Але я лічу, што галоўнае – напісаць. Калі кніга зробленая, гэта ўжо форма інфармацыі і нейкай яе працы ў сьвеце... Галоўнае – зрабіць гэтую працу ў сабе. |
| [ 22/08/2007 10:19 ] |
| 1. Создаются и рушатся государства, обесцениваются деньги и забываются герои, а что, по-вашему, Светлана, главное в жизни, среди всей этой "суеты сует"?
2. Назовите пять книг, которые, по-вашему, должен прочитать каждый?
Николай |
Я магу сказаць, каго я чытаю – Дастаеўскі, Герцэн, Розанаў, Чэхаў, Мамардашвілі. Гэта фігуры, да якіх я час ад часу вяртаюся, і яны чысьцяць мой сьветапогляд і намячаюць нейкія ніткі ў шляху, калі ты за нешта чапляесься, заходзіш у тыя закуткі, нешта абдумваеш, некуды ідзеш. Але насамрэч у такі час, час руйнаваньня, постмадэрн, калі сьвядома абіраюцца копіі і кажуць, што гэта нібыта сьвядома – у прынцыпе, няма нічога іншага, таму мы спрабуем знайсьці нейкія кропкі апоры, але гэта ня толькі ў нас, а ўсюды.
А што тычыцца сэнсу жыцьця, то гэта для мяне, вы ведаеце, нейкае пытаньне, на якое няма адказу. Я часта, калі сканчаю кнігу, думаю – гэтак плачам, гэтак пакутуем, а навошта гэта ўсё? Не забуду жанчыну ў кнізе "У вайны не жаночы твар" – які ў яе ашаламляльны аповед пра сьмерць, пра жыцьцё, пра тое, як яны апынуліся ў акружэньні – маладыя хлопцы, і яна адна дзяўчына між іх, і яны раніцай вырашаюць, што ў палон яны не здадуцца. І адзін падыходзіць да яе і кажа: “А ты бабу спрабавала?” А да вайны было такое пірожнае "баба", і яна кажа – спрабавала... А ён кажа: "Дурніца ты, вось раніцай загінем, і так і не даведаемся, што гэта такое..." І насамрэч іх толькі некалькі чалавек прарвалася, а гэты хлопец таксама загінуў... І ў яе столькі падрабязнасьцяў, вось ты нарадзіўся, і ўсё выкарыстаньне твайго жыцьця – упасьці са зьвязкай гранат пад танк... Так, нейкая ідэя, радзіма – але чалавек у такія хвіліны наагул думае пра боскую задуму: навошта ўсё гэта?
І раптам я прыходжу да гэтай жанчыны, якая потым мне ўсё гэта распавяла, і яна мне кажа: а вы ў савеце вэтэранаў спыталіся? А ў вас ёсьць дазвол на публікацыю? Мала таго, калі я ёй даслала тое, што я выбрала для кнігі, гэта расповед пра бабу яна выкрэсьліла, і там былі такія клічнікі – гэта я табе расказала, каб ты паплакала са мной, а пісаць трэба зусім іншае... Я думаю, што столькі пакутаў, зазірнаньне ў такія бездані, а чалавек гэтым не карыстаецца – гэта ня робіць яго ні свабодным, ні шчасьлівым...
У яе я не знайшла таго, што ёсьць у “Нататках ля ўзгалоўя” Сэй-Сэнагон, японскай пісьменьніцы – тысячу гадоў назад напісаная прыдворнай дамай. Вось там ёсьць такі лёгкі ветрык: ад яе сыходзіць каханкі, а яна кажа: вось пройдзе час, і ня будзе гэтага чароўнага цела, гэтага барвовага плашча... Потым яна сядзіць і думае, якія рэчы ёй больш за ўсё падабаюцца – як човен плыве па рацэ, як птушка раптам пралятае... Вось гэта схапіць для мяне сёньня важна, гэты чалавек у часе – ці ў Другой усясьветнай вайне, ці ў Чарнобылі, ці на парэштках імпэрыі...
І ў той жа час для мяне галоўны сэнс, як для пісьменьніцы – схапіць вось гэтае вечнае, гэты барвовы плашч, гэтае маладое цела, гэты човен, форма, прыдуманая чалавекам... Пра гэта здагадаліся грэкі, яны казалі: "майстэрства жыцьця". Ня сьвята жыцьця, паводле Хэмінгуэя, гэта крыху спрошчана, груба, а вось гэтае майстэрства жыцьця...
Я нядаўна размаўляла са сваёй сяброўкай, яна чытала нейкую старую кнігу і кажа: божа, як мы агрубелі, колькі трэба ўсяго вяртаць сёньня ў літаратуры! Мы ведаем колеры – чырвоны, чорны, жоўты, а раней грэкі ведалі колер “хворай малпы”, “колер ласося”, “колер сонца, якое патухае ўначы” – маса рэчаў, якія мы страцілі па дарозе цывілізацыі... І ў чым складанасьць гэтай кнігі пра каханьне: у гэтым сюжэце няма нічога новага, ён, яна, ці то прыходзіць хтосьці яшчэ, ці то наагул гэтая істота, званая каханьне, прыходзіць і нечакана сыходзіць... Вось зрабіць новую інсцэніроўку, вярнуць гэты "колер ласося" і "колер хворай малпы", вось у гэтым пісьменьніцкі і чалавечы сэнс, бо побач ідзе ўласнае жыцьцё. |
| [ 22/08/2007 10:35 ] |
| Spadarynja Aleksievith mne padabaeca Vasha tvorthasc. Nekalki god tamu ja patrapiu u teatr u Bruseli .Samnoiu byu Tomash Saevith (Polskae Radye) Byla pastanova pa vashei knize Thernobylska malitva.Spektakl mjane velmi zakranuu hacja byu pa -francuzku.Kali u teatry davedalisja shto ja z Belarusi to razmova i vetharyna pracjgnulasja da 4 gadinau ranicy. U fae teatra byli fotazdymki z Thernobylskae zony -staryja babulkiz djdulkami,kinutyja haty .Ja zapytau u kiraunika teatra shto jago nadhnila zrabic takuiu pstanovu? Adkaz byu taki - sam tvor i znaemstva z autaram. Mazliva u vas jashtshe byli neikija cikavyja sustretshi za mjazoi? Z pavagai Ramanau Mikalai. Antwerpen.Belgie. |
Рэч у тым, што ў сьвеце ўсе мае кнігі маюць тэатральныя, кінаварыянты, і асабліва "Чарнобыльская малітва" – як ніводная з маіх кніг яна прайшла па сьвеце, было вельмі шмат яе тэатральных пастановак, і ў кожнай краіне было сваё прачытаньне... У Францыі больш за ўсіх ідуць спэктаклі, там нават у Бардо быў фэстываль, дзе з усёй Францыі прывезьлі 12 спэктакляў паводле "Чарнобыльскай малітвы", і гэта было вельмі цікава... Я думала, чаму менавіта чарнобыльская кніга мела такі масавы водгук і настолькі зацікавіла эўрапейскіх інтэлектуалаў... У мяне былі дыскусіі з Полем Вірыльё, якога называюць "філёзафам Апакаліпсісу", і ў нас былі такія дэбаты на сцэне, дзе зьбіралася па 600-700 чалавек, і нават фільм існуе з нашым дыялёгам... Мяне зьдзіўляла, што ў залі было шмат маладых людзей, былі цікавыя пытаньні...
Я думаю, што "Чарнобыльская малітва" – насамрэч, хроніка будучыні. Яна выйшла за межы досьведу нейкай адной сыстэмы, адной мэнтальнасьці, хаця тэма вайны таксама выходзіць за гэтыя межы, каб кніга была не мясцовага спажываньня, кніга павінна выйсьці на тую кропку інтэектуальнага накапленьня, які існуе ў сьвеце, каб гэта было цікава ўсім, а ня толькі на "вясковым выгане". Іначай ня варта пісаць – чаму я настолькі доўга пішу свае кнігі. Я магла б зрабіць 10 такіх кніг, як у "У вайны не жаночы твар", я ж ужо дастатковы прафэсіянал, і не пісаць кнігу 7-10 гадоў... Але я хачу, каб кожная кніга была зусім іншай, я павінна вырвацца зь ёю ў зусім іншую прастору, а не паўтарыць саму сябе, тое, што я ўмею рабіць.
А ў Чарнобылі заходняя публіка, заходнія інтэлектуалы знаходзяць адказы на гэтыя страхі будучыні, яны робяцца агульнымі – ужо нельга, як раней, калі вайна ішла ў Эўропе ці ў Савецкім саюзе, а хтосьці адседжваўся ў Амэрцы ці ў Аўстраліі, сёньня гэта немагчыма. То бок, страх – гэта новая, паўсюдная культура. Я аднойчы на працягу месяца была ў чатырох краінах: у Францыі паліцэйскія кідаліся да кожнага пакету ў мэтро, у Гішпаніі толькі былі выбухі здарыліся, у Маскве ў мяне 10 разоў праверылі пашпарт... Вось гэтая культура страху, у якой мы жывем, яна ахапіла ўвесь сьвет, і пра страх гавораць больш, чым пра любоў. І безумоўна ў чарнобыльскай кнізе ёсьць гэтае супрацьстаяньне: да чаго ідзе прагрэс, што прагрэс – гэта форма новай вайны, – усе ваююць з прыродай і ў выніку гінуць... |
| [ 22/08/2007 11:23 ] |
| Дзень добры.
Вашыя кнігі нясуць у сабе боль чалавека. Вы яе прапускаеце праз сябе. Што Вам дапамгае у гэтым: унутраныя рэсурсы, вера, упэўненасць у тым што гэта неабходна людзям?
Што людзі павінны зразумець, для чаго невыносная боль Вашых кніг?
Дзякуй. |
| Ведаеце, у нашай сям'і была такая трагедыя, калі памерла мая сястра. Ёй было 35 гадоў, яна вельмі хутка згарэла, за чатыры месяцы ад страшнай формы раку. І я тады ўшчыльную сутыкнулася з лекарамі-анколягамі. І пасьля таго, што я бачыла (я практычна не сыходзіла з гэтага шпіталю), калі, напрыклад, прывозяць дзіцяці, яму робяць апэрацыю, але ў яго няма шанцаў, і я памятаю доктарам, прафэсара Кацярыну Вішнеўскую, Галіну Канстанцінаўну Тагрунскую, -- ніколі я цяпер не скажу, што мы, пісьменьнікі, больш за ўсіх нясем нечый боль, што мы больш за ўсіх нагружаныя гэтай цяжкасьцю ўсясьвету, трагічнасьцю чалавечага існаваньня... Ніколі я сабе гэтага не дазволю, таму што калі я бачыла, як працуюць гэтыя людзі, як гэтыя лекары вяртаюцца пасьля апэрацыі, зь якімі тварамі, і як яны потым павінны казаць нешта гэтаму дзіцяці, ягоным бацькам... Я ня думаю, што я больш перажыла і перадумала -- хаця я была на вайне, перажыла суды над сваімі кнігамі, і перажыла ўсялякага кшталту пагрозы і канфлікты з уладай. Гэта ўсё ж можна ў нейкай ступені перавесьці у інтэлектуальны бок. І ў той час я б не сказала, што такія кнігі лёгка пісаць, і што гэта мне проста даецца. Зусім не. Ну вось, напрыклад. Я ў Аўганістане, вакол адны мужыкі, да мяне прыстаўлены нейкі падпалкоўнік, мы на нейкай выставе сучаснай зброі, якую яны захапілі ў маджахедаў. Зброю паказваюць заходнім карэспандэнтам, каб сказаць, што Амэрыка дапамагае маджахедам. І сапраўды, па-свойму прыгожая сучасная зброя.. Якраз тады памерла мая сястра, і я думала -- калі б усе гэтыя інтэлектуальныя высілкі, што пайшлі на зброю, накіраваць на выратаваньне людзей, а не на забойства - можа, мая сястра была б жывая? І вось я падыходжу да такой міны, яна як навагодняя цацка, мне кажуць, што гэта міна італьянская. Я кажу? "Як навагодняя цацка!" . А афіцэр побач са мной кажа: "Калі на яе наступіць - ад чалавека застаецца паўвядры мяса". Праз дзень альбо два ён мне тэлефануе ў гатэль (гэта быў гатэль Генштабу ў Кабуле) і кажа: "Хочаце пабачыць, што ад хлопцаў засталося, якія праехалі па такой міне?" -- "А што?" -"Лыжкамі з брані зграбаюць". На вуліцы сьпёка 40 градусаў. Ісьці альбо не? Але ж я выхаваная ў традыцыях рускай культуры - ісьці да канца. "Ты павінен ісьці да канца", як казаў Алесь Адамовіч, мой настаўнік, мой любімы беларускі пісьменьнік. І я еду. І бачу ўвесь гэты жах, што, сапраўды, зграбаюць па пяску, каб хоць нешта даслаць маці разам з адзежай. І няма чаго рабіць з сябе гераіню -- я губляю прытомнасьць, ці то ад таго, што я ўбачыла, ці то ад ўзрушанасьці гэтай чалавечай бессэнсоўнасьцю -- што мы робім у гэтых чужых пясках? а дзе-небудзь у Разані сядзіць гэтая бабулька і ня ведае, што ўжо тут ёй зьбіраюць... Альбо спьпёка? Я ня ведаю. Потым я вяртаюся дамоў, і мне трэба ўсе гэтыя дыялёгі зьняць з касэты... І вось -- павінна я гэта рабіць ці не, да якой мяжы ісьці? Усе гэтыя карціны -- перада мной. Не, гэта ня лёгкая праца. Але я думаю. што ўвогуле жыцьцё само па сабе - трагічнае. І гэта трэба сабе спакойна ўяўляць. Трагічнае хаця б таму, што як Нагібін пісаў на вышыні закаханасьці ў сваіх дзёньніках - "Божа, як страшна ад адной думкі, што гэты сьвет трэба пакінуць...". Так што я ня думаю. што мне цяжэй жыць, чым ўсім астатнім. Думаць, можа, цяжэй |
| [ 22/08/2007 11:28 ] |
| Сп.Алексіевіч,што для вас было самым станоўчым і самым непрымальным у СССР ?
Дзякуй. Віктар. |
Ведаеце, на гэтае пытаньне ў новай кнізе вельмі добра адказвае адна з маіх гераіняў. Яна кажа: вось я была як матылёк у цэмэнце – было адчуваньне адарванасьці жыцьця, вырванасьці зь нейкага ўсясьветнага кантэксту... Я, напрыклад, да сёньня шкадую, што я ня ведаю шмат моў, бо калі б іначай склаўся час, калі б я сёньня вучылася, я б канечне вывучыла б больш моваў, адкрыла для сябе філёзафаў нашмат раней, што прыйшлося рабіць даволі позна, бо гэта ўсё было закрыта... Цяпер, калі гэта нават перакладаецца на расейскую мову, то вельмі фрагмэнтарна, у залежнасьці ад нейкіх інтарэсаў... І прыходзіцца некаторыя рэчы дадумваць інтуітыўна.
Я і цяпер яшчэ ня ведаю добра ніводнай мовы, і калі я жыву ў нейкай краіне, то многія рэчы я ўхопліваю інтуітыўна, вышукваю інфармацыю з краявідаў, намёкаў, з архітэктуры... Гэта больш складаная праца, а потым чытаеш нейкага філёзафа, і разумееш, што гэты ж шлях можна было прайсьці хутчэй і раней... І вось гэты акварыюм – гэта было самае прыгнятальнае.
Я памятаю і сваю журналісцкую працу ў газэтах – вечнае адчувнаньне “ката ў мышалоўцы”, што ты ня можаш – тое, што мне было цікава, было непатрэбна. Думаю, у гэтым трагедыя нашай літаратуры, вясковай, як яе называлі, і ваеннай літаратуры, таму што там увесь час прысутнічала спачатку “вайна-ідэя”, гэта сталінскае стаўленьне, потым пачала прабівацца праўда пра вайну, гэткае народнае стаўленьне "вайна-бяда", але мы так і не ўзьняліся да таго, што яшчэ Анры Барбюс рабіў, калі пісаў свае кнігі пра першую ўсясьветную вайну – “вайна-шаленства”, экзыстэнцыяльныя праблемы. Ня тое, колькі каштавала вайна, які страшны Сталін, а наагул, як чалавек робіць выклік Богу, забівае іншага чалавека ў такой колькасьці, як ён знаходзіцца сам-насам з гэтым пачуцьцём, з гэтай думкай. Я да гэтага здолела прабіцца толькі дзякуючы жаночаму стаўленьню да вайны, і дзякуючы таму, што я сама была ў Аўганістане ("Цынкавыя хлопчыкі"), бачыла, як гэта адбываецца, але гэта было ўжо вельмі позна, мне было трыццаць зь нечым, каля сарака... І я здолела нейкім шляхам узяць гэтую ўсясьветную культуру...
Мы былі зачыненыя, я адчувала прыніжэньне як інтэлектуал, як чалавек, у якога не было гэтага выйсьця... Я памятаю, калі я хацела прачытаць Ніцшэ і Фройда, у студэнцкія часы, я пайшла ў дэканат за нейкай паперкай – я павінна была атрымаць дазвол, мне яе не далі. То бок, я не змагла зразумелым для іх чынам патлумачыць, навошта мне Ніцшэ і Фройд, ім было гэта незразумела. Мы павінны былі вучыць, калі газэта "Правда" выходзіла, калі там што... Я сказала, што гэта патрэбна мне для разуменьня сьвету. Акрамя жаху – я была неблагой студэнткай – я нічога ня бачыла ў вачах свайго дэкана Бурлацкага... |
| [ 22/08/2007 13:41 ] |
| Вэб-рэдактар: Завяршаем нашу онлайн-канфэрэнцыю. Вашае, спадарыня Сьвятлана, уражаньне ад пытаньняў і Вашыя пажаданьні слухачам і наведнікам вэб-сайту Свабоды. |
| Неяк малаваты злых пытаньняў, а можа, людзі зразумелі, што агрэсія - ня лепшая форма пазнаньня сьвету і пазнаньня чалавека гаворачага на Свабодзе. Нармальныя пытаньні, людзі хочуць зразумець сьвет, дакапацца да сілы слова, да сэнсу слова. Я думаю. што сёньня вельмі важна для ўсіх нас захаваць душэўна спакой. Захаваць гэтае жаданьне працы, не стаміцца, не расчаравацца, не махнуць рукой, не паддацца, калі ты бачыш, што чалавек ператвараецца то ў камфортную жывёлу, то ў агрэсіўную жывёлу. Усё роўна чапляцца за лепшае - тое, што ёсьць у цябе ў жыцьці, тое, што ты прачытаў, тыя, пра існаваньне якіх ты здагадваешся. Жыцьцё нашае не дае шмат нагодаў вельмі радавацца жыцьцю -- але ў нас іншага часу ня будзе. І больш за тое,мяркуючы па той сытуацыі, у якой мы цяпер жывем у Беларусі -- думаю, што нашае жыцьцё будзе пагаршацца. Наша ўлада павінна будзе адказваць за гэтыя пропускі, страты гістарычнага часу А ўлада ніколі не расплочваецца адна, расплочваецца кожны з нас, кожны чалавек. Але ўсё рўна - гэтыя 70-80 гадоў жыцьця -- гэта ўсё, што ў нас ёсьць. І грэкі маюць рацыю: усё ж, трэба вучыцца майстэрству жыцьця. Калі мы будзем цаніць сябе, сваіх блізкіх, цаніць людзей і радавацца жыцьцю -- неяк гэта будзе адбівацца і на ўсім астатнім, і зробіць значна болей, чым проста палітычныя атакі, на якія ўжо ў грамадзтва няма энэргіі. Таму кожны павінен зрабіць гэтую маленькую працу ў самім сабе, і тады, магчыма, будзе тое, чаго мы так хочам. |
|
 |
![[ svaboda logo ]](http://www.svaboda.org/images/left-banner.gif)
![[ svaboda logo ]](http://www.svaboda.org/images/banner.gif)
![[ svaboda logo ]](http://www.svaboda.org/images/right-banner.gif)
![[ svaboda logo ]](http://www.svaboda.org/images/left-bar-nav.gif)
![[ svaboda logo ]](http://www.svaboda.org/images/right-bar-nav.gif)
![[ svaboda logo ]](http://www.svaboda.org/images/left-bar-nav2.gif)
![[ svaboda logo ]](http://www.svaboda.org/images/right-bar-live.gif)
