Пятніца, 16 Чэрвеня 2000

Сёньня

“Самавіты, пульхны Бык Маліган высунуўся зь лесьвічнага прахону, несучы ў руках місачку з мыльнаю пенай, на якой ляжалі наўскрыж люстэрка й брытва. Лагодны ранішні павеў зьлёгку ўзьнімаў крысьсё ягонага неаперазанага жоўтага халата. Ён падняў місачку перад сабой і заінтанаваў:
- Introibo ad altare Dei.”

Так пачынаецца беларускі “Уліс”, які пабачыў сьвет ў 1993 годзе ў Беластоку. Падарожжа рамана да чытача на Беларусі пачалося хіба з польскага перакладу, затым зьявіўся расейскі. Цікава, адзін з двух перакладчыкаў, Харужы, таксама беларус, сын Веры Харужай, героя Савецкага Саюзу, партызанкі, якая зь беларускіх лясоў была перавезеная ў тыл, нарадзіла сына, напісала ліст з просьбай вярнуцца за лінію фронта, партызанскае начальства прозьбу ўхваліла, маці кінула немаўля на сястру, вярнулася на Віцебшчыну, дзе й загінула.

Гэты сын і дапамог “Улісу” прыйсьці да расейскага чытача. На беларускую “Уліса” пераклаў Ян Максімюк, літаратар, журналіст зь Беластоку, які добра вядомы слухачам “Свабоды” і як палітычны камэнтатар нашага радыё.

Разам зь Янам Максімюком мы зайшлі ў студыю дакладна а 2-й гадзіне – у гэты час, паводле так званага рытму “Уліса”, героі гавораць пра літаратуру. Першае пытаньне – чаму “Уліс паводле шматлікіх апытаньняў прызнаецца самай важнай кнігай стагодзьдзя?”

(Максімюк: ) “Па-першае, гэта добрая кніга, гэта вельмі добрая кніга, кожнае пакаленьне чытачоў чытае, нешта знаходзіць новае для сябе. Кнігі, якія чытаюцца пакаленьнямі, вывяраюцца проста самім чытачом”.

(Лукашук: ) “Ці прачытаны “Уліс” у Беларусі?”

(Максімюк:) “Ну, па-мойму, не. Тыя пяцьсот асобнікаў перакладу, што пайшлі на Беларусь, прачытаныя. Хаця можа ня поўнасьцю, але тыя людзі, якія набывалі гэтую кніжку, набывалі, я б сказаў, не таму, што гэтая славутая кніга. Яны проста хацелі паглядзець, як гэта выглядае ў беларускай мове. Што тычыцца шырокага ўспрыняцьця кнігі ў сьвядомасьці чытацкай Беларусі, я думаю, яго не было. Але, наагул, ва ўсіх літаратурах сьвету “Уліс” – гэта кніжка, якая чытаецца выбраным колам чытачоў, дасьведчаным, якія смакуюць літаратуру, разумеюць, і кола гэтае чытачоў ня ёсьць шырокім”.

(Лукашук: ) “А як бы можна было коратка адказаць на пытаньне, у чым унікальнасьць “Уліса”?”

(Максімюк: ) “Унікальнасьць яго палягае ў татальнасьці бачаньня сьвету. Татальнасьць, гэта скажам, калі сьвет сузіраецца ва ўсіх яго магчымых ракурсах – і рэлігійным, і філязафічным, і грамадзкім, і палітычным, і псыхалягічным. Такога да Джойса не было і, магчыма , і пасьля Джойса складана знайсьці такую кнігу, дзе таленавіты пісьменьнік гэтую татальнасьць сьвету паказаў.”

(Лукашук: ) “Літаратура ХХ-га стагодьдзя хіба не ўпершыню -- ў параўнаньне зь літаратурамі папярэдніх часоў -- у цэнтар сваёй увагі ставіць пытаньне свабоды, пытаньне праблемы асабістага выбару. Як гучыць і як вырашаецца пытаньне свабоды ва “Ўлісе”?”

(Максімюк:) “Мне здаецца, пытаньне свабоды ва “Ўлісе” ставіцца ў яго найбольш радыкальным выглядзе. Гэта праблема мэтафізычнае свабоды чалавека ў гэтым сьвеце. Гэта праблема не палітычнай ці нейкай сацыяльнай свабоды. Гэта праблема таго, ці мы ў гэтым сьвеце дробка нейкага абсурду, ці гэты сьвет як бы мае ўсё ж такі нейкі вышэйшы сэнс. Перш за ўсё ў такім ракурсе разглядаецца праблема свабоды чалавека ва “Ўлісе”. Некаторыя крытыкі лічаць, што адказ Джойса вельмі пэсымістычны у гэтым сэнсе. Чалавек у сьвеце самотны, чалавеку немагчыма знайсьці ў ім паразуменьне, разуменьне іншым чалавекам. Лейтматыў рамана -- гэтая самая праблема, ці Леапольд Блюм можа знайсьці нейкія нітачкі сымпатыі, нітачкі паразуменьня са Стывэнам Дэдэлам. Дзьве душы спаткаліся ў Дублінскім моры, якія да гэтае пары ня ведалі пра сябе. І тое, што паміж імі сапраўды супольнае, гэта тое, што і адзін, і другі – чалавек. Ці магчыма знайсьці паміж імі паразуменьне, нейкую нітачку ўзаемнае сымпатыі? Джойс тут не адназначны – ёсьць аргумэнты на карысьць таго, што нейкае паразуменьне паміж гэтымі дзьвюма асобамі завязалася 16 чэрвеня 1904 года. Ёсьць таксама аргумэнты за тое, што гэтае спатканьне нічога ня вырашыла і не закранула іх у такой ступені, якая б у нечым зьмяніла іхняе ранейшае жыцьцё…”

Адказ Джэймса Джойса на праблему свабоды як немагчымасьць сапраўднага паразуменьня мае яшчэ адзін варыянт, які праявіўся цяпер, праз восем дзесяцігодзьдзяў пасьля напісаньня кнігі. Гэты адказ -- сам “Уліс” зь яго героямі, які працягвае плаваньне ў іншых мовах, прыстае да ўсё новых берагаў і знаходзіць усё большае паразуменьне са сваімі чытачамі – у тым ліку і ў Беларусі.

Падарожжа працягваецца. Сёньня ў папулярным праскім бары “Джэймс Джойс” няма свабодных месцаў.

Аляксандар Лукашук