СС-2000

Спэцыяльны выпуск: сытуацыя вакол Алега Батурына

Удзельнічаюць: Войцэх Мазярскі, Андрэй Саньнікаў.

(эфір 25.07.2000)

Аўтар і вядучы: Віталь Тарас

Спачатку нагадаю храналёгію падзеяў мінулага тыдня. 16 ліпеня, у нядзелю, Алег Батурын зьнік з поля зроку блізкіх і знаёмых у Варшаве. Пошукі Батурына цягам двух наступных дзён нічога не далі. У сераду, 19 ліпеня, карэспандэнт беларускай службы Радыё Свабода ў Менску Любоў Лунёва паведаміла:

(Лунёва: ) “З ананімных крыніцаў стала вядома, што ў панядзелак увечары Батурын патэлефаніў у Варшаву з Менску й паведаміў, што яго выкралі беларускія спэцслужбы – яны, нібыта, прывезьлі яго ў Менск і там яму ўдалося ад іх зьбегчы”.

У пятніцу, 21 ліпеня гісторыя атрымала нечаканы працяг. Як паведаміла агенцтва БелаПАН, “Былы супрацоўнік беларускай міліцыі Алег Батурын, чые сэнсацыйныя прызнаньні надрукавала на пачатку
гэтага года газэта “Народная Воля”, на дадзены момант знаходзіцца на тэрыторыі Польшчы. Нагадаем, што ў сваім лісьце ў “Народную Волю” Батурын сььцьвярджаў, што быў адным са шматлікіх супрацоўнікаў міліцыі ў цывільным, якія падчас апазыцыйнага “Маршу Свабоды” ў Менску 17 кастрычніка 1999 года атрымалі загад правакаваць сутыкненьні дэманстрантаў зь міліцыяй. Пасьля апублікаваньня ліста, Батурын быў звольнены зь міліцыі і зьехаў у Польшчу, дзе нейкі час жыў у лягеры для ўцекачоў. Як паведамілі БелаПАН у інфармацыйнай службе пасольства ЗША, а шостай гадзіне раніцы 21 ліпеня на тэрыторыі амбасады адбылася прэсавая канфэрэнцыя з удзелам Алега Батурына, на якой таксама прысутнічаў пасол ЗША ў Беларусі Дэніэл Спекгард. Зь беларускіх СМІ на гэтай прэс-канфэрэнцыі прысутнічалі толькі прадстаўнікі дзяржаўнага тэлебачаньня і радыё”.

З зайздроснай апэратыўнасьцю ўжо ў ранішніх выпусках БТ прагучала інтэрвію Алега Батурына, у якім ён сьцвярджаў: “Тое, што прагучала на радыё “Свабода”, – няпраўда. Я ніколі не гаварыў, што мяне
выкралі спэцслужбы Беларусі”.

Тым часам аб 11-й гадзіне раніцы Алег Батурын пакінуў ужо Беларусь на аўтамашыне амбасадара ЗША Дэніэла Спэкгарда, разам зь якім ён перасек беларуска-польскую мяжу.

Увечары галоўны афіцыёз беларускага тэлебачаньня, праграма “Панарама” яшчэ раз паказала, так бы мовіць, бліц-інтэрвію Батурына, а таксама кадры, у якіх Аляксандар Лукашэнка заяўляе, што гісторыя з Батурыным – правакацыя супраць Беларусі. Ён таксама абвінавачвае журналістаў ОРТ у тым, што яны нібыта ўтойваюць інфармацыю аб зьнікненьні апэратара Зьміцера Завадзкага. Цікава, аднак, што Лукашэнка амаль не разьвівае тэму вакол Батурына і не гаворыць наўпрост, што беларускія спэцслужбы ня маюць дачыненьня да гэтай гісторыі.

У сыботу, 22 ліпеня, Алег Батурын сам патэлефанаваў на Радыё Свабода. Вось некалькі фрагмэнтаў ягонага інтэрвію:

(Батурын: ) “Пасьля таго, як мяне выкралі спэцслужбы Лукашэнкі, мне аказалі дапамогу ў амбасадзе ЗША пасьля таго, як мне ўдалося зьбегчы.Тады адразу прадстаўнік амбасады ЗША быў выкліканы непасрэдна да Лукашэнкі, і Лукашэнка сказаў, што я ніколі не пакіну Беларусь, калі не пайду на кампраміс. Я павінен зрабіць наступнае – даць інтэрвію і адкрыта заявіць, што ягоныя спэцслужбы ніякага дачыненьня да выкраданьня ня маюць. І альтэрнатыва толькі адна – альбо я даю інтэрвію, дзе кажу ўсяго два сказы, што тое, што прагучала на Радыё Свабода, – няпраўда, і мяне не выкрадалі спэцслужбы Беларусі, альбо я застаюся ў Беларусі, трапляю ў турму, і трэцяга варыняту няма. Мне проста прыйшлося гэта зрабіць... Магу сьцьвярджаць зноў і зноў, што мяне выкралі спэцслужбы”.

Засталося незразумелым, якім чынам Батурын перасек польскую мяжу, маючы на руках – зноў такі, зь ягоных словаў – толькі ксэракопію пашпарту, што застаўся ў амэрыканскай амбасадзе ў Варшаве. Няясна таксама, якім чынам Батурыну ўдалося зьбегчы ад супрацоўнікаў спэцслужбаў у Менску пры тым, што за ім увесь час сачылі.

Пытаньняў, насамрэч, больш, як адказаў на іх. Але галоўным уяўляецца вось што – ці спрычыніліся усё такі спэцслужбы Беларусі да выкраданьня Батурына?

Між тым, афіцыйныя ўстановы Польшчы пакуль ніякім чынам не рэагуюць на падзеі з удзелам Алега Батурына. Зусім няшмат увагі надаюць ім і польскія мэдыі. Напрыклад, уплывовая Gazeta Wyborcza ўстрымалася ад публікацыяў на гэтую тэму. Адзін з рэдактароў газэты Войцэх Мазярскі сказаў у тэлефоннай размове, што ён асабіста ня лічыць здарэньне з Батурыным правакацыяй, паколькі няясна, якую карысьць маглі б атрымаць зь яе, напрыклад, беларускія спэцслужбы. Тым больш, што ў выніку Батурын зноў апынуўся ў Польшчы.

Гаворыць Войцэх Мазярскі:

(Мазярскі: ) “Я размаўляў з Батурыным. Я старанна выслухаў ягоны вельмі доўгі ды падрабязны аповяд аб тым (як ён падае), што зь ім здарылася. І ягоны аповяд, як бы складацца, на маю думку, зь дзвюх частак. Першая – гэта гісторыя аб тым, як нейкія таямнічыя асобы, што размаўлялі па-расейску, затрымалі яго ў нейкім падземным пераходзе ў Варшаве каля Заходняга вакзалу, прымусілі купіць білет да Кіева, а ўрэшце – з Масквы да Менску. Гэты аповяд нагадвае мне найбольш сэрыялы ў жанры саенс-фікшн, кшталту “Сакрэтных матэрыялаў”.

Другая частка гісторыі – ягоны аповяд аб тым, што зь ім было з моманту, калі ён траіпіў у амбасаду ЗША. І ў гэтай частцы гэты аповяд можна параўнаць зь інфармацыяй іншых асобаў, альбо з тым, што мы ведаем зь іншых крыніцаў. І тое, што ён гаворыць, здаецца, мае пацьверджаньні”.

Гэта было меркаваньне польскага журналіста Войцэха Мазярскага.

А вось што заявіў Цэнтар інфармацыі й грамадзкіх сувязяў КГБ Беларусі яшчэ 21 ліпеня: “Сытуацыя з так званым “выкраданьнем” Батурына – яшчэ адзін прыклад таго, якім чынам пэўнымі коламі ў краіне і за яе межамі прымаюцца спробы накаліць сацыяльна-палітычную абстаноўку ў рэспубліцы, у тым ліку і шляхам абвінавачаньня беларускіх уладаў і нацыянальнай спэцслужбы ў дачыненьні да зьнікненьняў людзей”.

КДБ таксама паведаміў, што “пасьля звароту амэрыканскага пасольства ў МЗС Рэспублікі Беларусь з просьбай забясьпечыць гарантыі бесперашкоднага вяртаньня Батурына ў Польшчу і, зыходзячы з гуманных меркаваньняў, беларускія ўлады дазволілі апошняму пакінуць тэрыторыю краіны”.

Гэтыя словы камэнтуе міжнародны каардынатар грамадзкай ініцыятывы Хартыя-97, былы намесьнік міністра замежных справаў Беларусі Андрэй Саньнікаў:

(Саньнікаў: ) “Калі яны праявілі гуманнасьць? Калі яны яго выкралі з Польшчы? Ці калі не было чаго рабіць як толькі адпусьціць Батурына, бо гэта быў скандал? Яны выбралі, мабыць, найлепшы для іх варыянт, каб пазьбегнуць скандалу. Вось і ўся гуманнасьць”.

(Карэспандэнт: ) “Хоць мы і можам пакуль што толькі меркаваць паводле выказваньняў самога Батурына, што яго выкралі, ці былі на Вашай памяці падобныя апэрацыі спэцслужбаў?”

(Саньнікаў: ) “Я ня ведаю, ці былі падобныя апэрацыі беларускіх спэцслужбаў. На маёй памяці іх не было. Але ж мы добра ведаем, што былі апэрацыі савецкага КГБ за мяжой. Можна прыгадаць вядомага баўгарскага пісьменьніка й дысыдэнта Маркава, якога забілі кагэбісты. Былі сьведчаньні тых, хто распрацоўваў гэтую апэрацыю – і ў самой Баўгарыі, і ў Савецкім Саюзе. Гэта значыць, КГБ займаецца такімі справамі, і гэта магло здарыцца з Батурыным. Таму што Батурын не зьяўляецца палітыкам, які вядомы сваімі апазыцыйнымі поглядамі. Ён міліцыянт, які можа прывесьці сур’ёзныя доказы таго, што робіць рэжым у адносінах да палітычных апанэнтаў, да дэманстрантаў, і вось таму такія як Батурын уяўляюць небясьпеку для рэжыму”.

(Карэспандэнт: ) “Дзяржаўны дэпартамэнт ЗША быў паведаміў, што адразу, як Батурын папрасіў схаваць яго на тэрыторыі амбасады, Дзярждэпартамант паведаміў аб гэтым у Камітэт правоў чалавека ў ААН. Якія практычныя наступствы гэта можа мець? Што гэта азначае? Ці Батурын павінен будзе даваць нейкія тлумачэньні? Ці будуць зьбірацца нейкія матэрыялы? І што гэта азначае ўвогуле ў праўным пляне для Беларусі?”

(Саньнікаў: ) “У камітэце ёсьць адмысловыя дакладчыкі. Там ёсьць пэўная працэдура. Гэта залежыць ад Батурына – што ён будзе зараз рабіць. Калі ён хоча зрабіць з гэтага справу, каб яе разгледзелі ворганы ААН, гэта можна будзе зрабіць. Але гэта залежыць ад самога чалавека. А наступствы такія, што дзяржава павінная будзе несьці адказнасьць за тое, што быў ціск, была пагроза жыцьцю Батурына, і ўсё гэта будзе адлюстраванае ў аанаўскіх дакумэнтах. Тыя справы, якія мы ведаем – зьнікненьне Захаранкі, зьнікненьне Ганчара і Красоўскага, зьнікненьне Завадзкага і такая цьмяная гісторыя з Батурыным – гэта ўсё адсочваецца, аналізуецца.

Я лічу, што ня варта чакаць, што зараз будуць рабіцца нейкія публічныя заявы. Але ж высновы будуць рабіцца. Перш за ўсё – дзяржавы. Я лічу, Польшча будзе рабіць высновы: чаму такое адбываецца на яе тэрыторыі? Я думаю, што больш пільна будуць сачыць за супрацоўнікамі афіцыйных ворганаў Беларусі, якія знаходзяцца за мяжой – прынамсі, на Захадзе. Вось такія наступствы трэба чакаць”.
 
Па тэлефоне з Жэнэвы спецыяльна для праграмы СС-2000 гаварыў праваабаронца Андрэй Саньнікаў.

Натуральна, тэму “Алег Батурын і спэцслужбы” нельга на гэтым лічыць закрытай. Мы будзем вяртацца да гэтай тэмы, і спадзяемся на дапамогу нашых слухачоў у гэтай справе.

Дарэчы, як заявіў вядомы адвакат, сябра БГК Гары Паганяйла ў інтэрвію БелаПАН, ён не выключае, што “справа Батурына” справакаваная менавiта беларускiмi спэцслужбамi. Паводле назiраньняў вядомага адваката, ланцуг загадкавых зьнiкненьняў, якiя пачалiся з уцёкаў Тамары Вiньнiкавай у красавiку 1999 года, ператвараецца ў сыстэму. Спэцслужбы, каб “навязаць” грамадзкай думцы выгадную вэрсiю, праводзяць “iлжэвыкраданне”, каб праз некаторы час сама “ахвяра” абвергла вэрсii аб сваiм забойстве або выкраданьнi беларускiмi спэцслужбамi. Паводле меркаваньня Гары Паганяйлы, якi абараняў Вiньнiкаву падчас сьледзтва, не выключана, што яе ўцёкi былi не шчасьлiвай выпадковасьцю, як яна распавяла пра гэта ў сваiх iнтэрвію, а сплянаванай акцыяй спэцслужбаў. На ягоную думку, фактам зьяўленьня Вiньнiкавай улады здымаюць вастрыню вакол зьнiкненьня працiўнiкаў рэжыму Юрыя Захаранкi, Вiктара Ганчара, Анатоля Красоўскага. I болей за тое, улады спрабуюць абвiнавацiць у iхным зьнiкненьнi апазыцыю, спэцслужбы Захаду або самiх зніклых. Падобная практыка асаблiва моцная падчас перадвыбарчых кампанiяў, яна шырока выкарыстоўваецца для лiквiдацыi і адначасовай дыскрэдытацыi працiўнiкаў рэжыму пры гэтак званай “зачыстцы палiтычнага поля”. Як зазначыў Гары Паганяйла, “шмат якiя дыктатарскiя рэжымы выкарыстоўвалi гэтыя прыёмы для барацьбы з апазыцыяй”.

Віталь Тарас