Нью-Ёрк, Нью-Ёрк... Навагодняя перадача.

(эфір 31 сьнежня 2000)

Аўтар і вядучы Сяргей Дубавец.

Гэты грандыёзны Новы год - на зломе эпох - цяжка ў поўнай меры адчуць у нас, у Беларусі, дзе грандыёзныя хіба што задачы, якія мы яшчэ толькі будзем ставіць заўтра. Усё, так бы мовіць, наперадзе. А сёньня наш родны краявід нічым не нагадвае пра знакавую перамену лічбаў - дзьве тысячы, тры тысячы... Адно беларускаму сэрцу зразумела, якую магутную энэргію тояць у сабе гэтыя панылыя шэрыя пагоркі пад шэрым небам і пад шэрым сьнегам. Але ўсё гэта - будзе. А сёньня нашы людзі ў нашым краявідзе яшчэ не навучыліся самі рабіць сваё сьвята ў сябе дома. Яны традыцыйна аддадуцца магіі тэлеэкрану з чужымі фэерыямі, жырсьцямі і яркімі відовішчамі. Свой сьвяточны настрой і адчуваньне злому эпохаў мы будзем шукаць ня тут, ня дома, а недзе. Напрыклад, у самым грандыёзным горадзе сьвету - Нью-Ёрку. Ёсьць там такі самы грандыёзны раён - Мангэтэн, раён небасягаў і самых буйных зьдзелак, дзе абяртаецца цэлы сьвет. Зямля на Мангэтэне самая дарагая ў сьвеце, таму 50-павярховы будынак тут узводзіцца з касьмічнай хуткасьцю - за месяц. І ўсяго два месяцы ідуць на тое, каб зьнесьці папярэдні небасяг на гэтым месцы. Выходзіць, што і час на Мангэтэне - самы дарагі ў сьвеце.

Мне падумалася, што самым дарэчным госьцем навагодняе "Вострае Брамы" можа стаць будаўнік з Мангэтэну, які гэтыя самыя небасягі падымае ў нябёсы. Чаму б не зрабіць такую перадачу ў памятных традыцыях савецкіх тэлевізійных "Блакітных агеньчыкаў", толькі запрасіць туды не ардэнаносных даярак і піянэраў цаліны, а перадавіка капіталістычнае працы. Хай раскажа пра сваё жыцьцё-быцьцё, пра свае дасягненьні, пра сьвет чыстагану. Імя ягонае - Славамір Адамовіч. Беларускі паэт, радыкал і скандаліст, які ў 2000-м паўгода адпрацаваў на нью-ёрскіх новабудоўлях. Са Славамірам размаўляе сталы аўтар нашае праграмы Зьміцер Бартосік. Каб захаваць чысьціню жанру і лепшыя традыцыі ўсім вядомае тэлевізіі, наш Урмас От запрасіў свайго візаві ў рэстаран.

(Зьміцер Бартосік: ) “Калі Славамір Адамовіч зьехаў у Амэрыку, я пашкадаваў, што не паспрачаўся з тымі, хто прадказваў яму эміграцыю. Чамусьці я быў упэўнены, што паэт вернецца яшчэ ў 2000-м. Тым больш радаснаю была сустрэча. Мне казалі, што пасьля працы на амэрыканскай будоўлі Славаміра нельга пазнаць - такі ён стаў сур'ёзны й разважлівы. Першае, што кінулася ў вочы пры сустрэчы – зьмены ў гардэробе. Легендарнае галіфэ саступіла месца амэрыканскім спартовым нагавіцам. Мы вырашылі адзначыць сустрэчу ў рэстаране Дому Літаратараў. Калісьці гэта быў утульны і дружалюбны кабак, які цяпер стаў чужым і бяздушным. Што, зрэшты, ніяк не папсавала бяседу з "амэрыканцам" Адамовічам. У выніку атрымалася запісанае на стужку сьведчаньне той мэтамарфозы, што адбылася з правым рэваншыстам, актыўным байцом вулічных акцыяў пратэсту, вязьнем сумленьня - паэтам, які гучней за ўсіх бразнуў дзярыма дваццатага стагодзьдзя.
– Як табе наша "заведзеніе" пасьля?..
– Пра наша "заведзеніе"... Я замаўляў паджарку, а гэта нейкая адбіўная... І пад гэтую адбіўную - прыблатнёная папса, што ў прынцыпе немагчыма там. Ну, з агаворкай. Магчыма, у так званых рускіх раёнах, якія напраўду жыдоўскія. Я маю на ўвазу Брайтан-Біч і астатнія. А так, у нармальнай амэрыканскай рэстарацыі можна пачуць што заўгодна. Ад амэрыканскай клясыкі да лацінаамэрыканскай. І наш любімы Фрэнк Сінатра з табой, я, здаецца, не памыляюся. І Бітлоў, і Пінк-Флойд. Ну, што заўгодна! Клясыку. Усё, што мы называем клясыкай музычнай. Тут жа - вось што мы бачым. Не пасьпеў прыехаць, цябе ўжо кормяць "высокадухоўнай музыкай". Вось і мяркуй, якое там, як некалі казалі Саветы, бездухоўнае грамадзтва ці духоўнае. І дзе больш духу. У нас, ці там? Кха, кха... Кха.
– Што, кепская гарэлка?
– Гарэлка файная. Але настолькі цёплая, што яе хочацца каму-небудзь на галаву выліць.
– А там часта прыходзілася выпіваць?
– Да гонару нашых беларусаў, і старэйшага пакаленьня, і маладзейшага, прыходзілася. Бадай што кожныя выходныя. Але гэта ня значыць, што мы п'янствавалі там. Гэта заўсёды былі такія сустрэчы зноў жа старога й новага пакаленьня за багатымі сталамі. Багатымі ў сэнсе закускі, добрага віна. І гарэлкі. Я табе так скажу, што за паўгода я пабыў на столькіх сяброўскіх і мілых імпрэзах, што, бадай за год я ў Менску столькі ня зьведаю. Не нагасьцюю. Цудоўны ёсьць летні дом для адпачынку ў нью-ёрскай грамады беларускай. У Андрусішыных - бацькі й маці Данчыка. Там мы цудоўна праводзілі час. І не забуду, напэўна, ніколі, як мы гулялі ў валейбол. Мы, маладыя, дваццацігадовыя, саракагадовыя. І сямідзесяцігадовыя! Мы гулялі на кліч "Жыве Беларусь!" І пад гэты кліч упусьціць мячык нельга было. І мы ўжо да ўпадзеньня на калені гулялі ў гэты мяч. І асабліва калі бачыш перад сабою сямідзесяцігадовага чалавека жаночага полу, зь якім імпэтам ён гуляе ў мячык, ну сорамна самому адступаць... Ня помню, калі я апошні раз мячык у руках трымаў. А там вось прыйшлося.
– Якое ўражаньне ад амэрыканскіх кабет. Я ведаю, што ты любіш буйныя парамэтры. А Амэрыка славіцца менавіта буйнымі парамеэтрамі...
– У гэтым сэнсе мне таксама было цяжка. Але ў станоўчым сэнсе. Таму што выбар тых жаданых формаў, да якіх я заўсёды імкнуся, там бясконцы. Вось, і разумееш, пасьля 10-12-ці гадзін працы, здавалася б ужо ўсё. Прыйдзеш - з ног падаеш. Ня кожны вечар пасьпяваеш павячэраць. Але потым сярод ночы прачынаешся і ўспамінаеш. І думаеш. Пра тую, беленькую. З формамі. Якая ехала з табою на работу ў сабвэі. Пра тую чорненьнкую з формамі, якая ехала з табой з работы ў сабвэі. Як вы адзін аднаму ўсьміхаліся. На нашых менскіх вуліцах не заўважныя нюансы. Там яны вырастаюць... у адносінах палоў... Самыя найменшыя дробязі, яны вельмі заўважаюцца. Усьміхнуўся... Я ня маю на ўвазе чыста амэрыканскую ўсьмешку. Але - жывую, цёплую.
– А амэрыканская ўсьмешка, што гэта?
– Стандартная амэрыканская ўсьмешка - гэта ня столькі знак ветлівасьці, колькі знак перасьцярогі. Перш за ўсё. Табе даюць зразумець, што адносна цябе ня маюць нечага дрэннага ў думках. І папярэджваюць таксама твае нейкія неадэкватныя адносіны. Вось што такое амэрыканская ўсьмешка. Стандартная. А ўжо жывая, цёплая, чалавечая ўсьмешка... Яна ўжо мае на ўвазе, што нейкія ўзьнікаюць кантакты. Можна рабіць нейкія крокі насустрач. Таксама праз усьмешку.
– І што, паўгады ў Амэрыцы, і ніводнага раману?
– Былі... Прынамсі адзін раман быў. Для таго, каб яго разьвіць,
трэба вярнуцца ў Амэрыку, безумоўна. Гэта сапраўды былорамантычна. Ну, найперш усьмешка ўсё гаварыла. Альбо некалькі
фраз, якія я мог сказаць. О'кей. Вэры найс. "Добрай раніцы" сказаць, альбо "Добры вечар", як яна вярталася з работы. Яна ішла на сваю працу, а я працаваў на сваёй. І мы на адной вуліцы сутыкаліся пастаянна. Месяцы тры... Яна жыла ў суседнім доме.

...Іншы раз выходзіш на дах. Над дахам паліцэйскія вэрталёты завісьлі. Над табой вісяць. Сонца. Статуя Свабоды недзе далёка так зелянее. І так глядзіш, кругом глядзіш на гэтыя будынкі-хмарачосы сусьветнага гандлёвага цэнтру. Я пра Мангэтэн гавару. Я на Мангэтэне працаваў. 16-я стрыт. 335-ы дом. І раптам позірк упіраецца ў суседні дом, ніжэй. І бачыш там на гэтай страсе - людзі. Невялічкія. Практычна, як мурашкі. Агульнае ўражаньне – рабочыя мурашы. І ты ведаеш, што гэтыя рабочыя мурашы – нелегалы. Што атрымліваюць яны ў лепшым выпадку 7-8 даляраў. Гэта калі ён ужо які-небудзь брыгадзір...
– І пасьля вось такой прыгожай карціны, якую ты намаляваў, са Статуяй Свабоды й хмарачосамі - што Менск? Як выглядае? Дастойна, правінцыйна, бедна, неяк па-іншаму?
– Слова "правінцыйна" мне нічога ня кажа. Яно не дае вызначэньня менскай сытуацыі. Проста... няма жыцьця, няма пульсу. Згадзіся, мастацтву патрэбен пульс жыцьця таксама. Акрамя таго спакойнага сузіраньня й адстроненасьці ад гэтага імклівага жыцьця, з другога боку, павінен быць пульс, як патрэбен ціск крыві. Каб арганізм жыў. Так і пульс гораду. А наш горад, ён не пульсуе. Проста бачыш людзей... Такая карціна, як у запаволеных нейкіх здымках. Людзі перамяшчаюцца. Але ты ня бачыш мэты. Куды, дзеля чаго яны перамяшчаюцца. Ці яны ідуць пасьля работы ў кавярню адпачыць. Ці яны бягуць на работу. Нічога гэтага ня бачна пасьля Амэрыкі. Павер мне. Пасьля Нью-Ёрку, пасьля Мангэтэну.

А я назад трапіў у кастрычніку. І тут жа нашы чарговыя паходы-мітынгі. Дзяды. Устаноўка крыжоў. Гэта мяне проста злавала. Проста я сабе гаварыў – баста. Хопіць зь мяне гэтых крыжоў, хопіць зь мяне гэтых паходаў з Дзядамі. Вось. Пры тым, што Дзяды, як і ўсе вялікія сьвяты – гэта інтымнае, сямейнае сьвята. Вось. А не калектыўнае, публічнае. Крыўдна было... Хочацца нарэшце, каб нашы людзі пайшлі на працу, на работу. А з работы прынесьлі грошы. Не на мітынгі, не на змаганьні. Вось. Каб можна было ўбачыць і ўліцца ў гэтую плынь, якая раніцай бяжыць на работу. А ня тое, што невядома куды...

Там хочацца неба. Безумоўна, у Мангэтэне хочацца неба. Таму што за гэтымі хмарачосамі яго мала. Ну... Можна гаварыць пра такую зьяву Нью-Ёрка як харбідж. Сьмецьце. Пахі Нью-Ёрку можна апісваць доўга-доўга. Я быў страшна раззлаваны, калі мне адзін з маладых людзей даводзіў, што яму абрыдла ў Менску жыць у доме з абсіканымі, мякка кажучы, пад'ездамі. На што я яму тут жа сказаў – там у цябе быў абсіканы пад'езд, а тут у цябе цэлы горад сьмярдзіць сікамі, прабач. Вялікі сусьветны цэнтар, але ён сьмярдзіць сікамі. Што ты з гэтым зробіш... Усе чулі, усе ведаюць, нават школьнікі, што ў нью-ёрскай падземцы пацукі як коні лазяць. І брудна там. Гэта сапраўды ўсё так. Але, што вавёркі там, такія ж шэрыя, дакладней попельнага колеру, як пацукі й мышы! Гэта я толькі там пабачыў. І я згадваю адзін зь первых сваіх вершаў "Не сьпяшай, мая рыжая векша". Я думаю, як бы я пісаў у Нью-Ёрку пра рыжую векшу. Калі яна там сівая. Іх там страшэнна шмат - вавёрак і пацукоў. У нас столькі ў батанічным ня ўбачыш. І гэта - на жаль. Там шмат у горадзе шпакоў, вераб'ёў. А тыя пачвары, так званыя, легендарныя! Вялікія пацукі, каторых любяць у фільмах жахаў паказваць. Я думаю, гэта рэжысэры паблыталі. Сьвядома, ці не. Зь янотам. Янотаў вельмі шмат. Яны таксама такія гарбатыя, як і пацукі.

– А ты можаш уявіць такую сытуацыю, калі... ты эмігруеш. Ці ты не эмігруеш?

– Усіх хвалюе гэтае пытаньне. Не, я не эмігрую. Зноў жа, з агаворкай.
Калі сапраўды я буду дакладна бачыць... Адчую, сам адчую, што ніякага выхаду няма. Ці - усё тут пакоціцца, я ня ведаю. Але гэта сапраўды, трэба каб вельмі сур'ёзная стала тут сытуацыя, каб я гэта зрабіў. Я яшчэ траплю ў Штаты, спадзяюся. І, калі хочаш, заклікаю іншых. Хто адчувае, што ён лепш знойдзе сабе прымяненьне там, чым тут. І там можа ажыць як чалавек, як дзейная актыўная асоба. То трэба ехаць. Таму што нашая прысутнасьць там, у Амэрыцы, як нідзе на сьвеце, павінна быць засьведчана. Прысутнасьць новай эміграцыі... Каб нашы людзі там зараблялі грошы, каб памагалі нашым тут. Хоць бы кніжачку паэта маладога, які падае надзеі, выдаць на амэрыканскія грошы. Так? Вось. Трэба прысутнічаць там. І ў пляне палітычным, і ў пляне бізнэсовым. Ну вось... О'кэй?”

(Сяргей Дубавец: ) “Зьміцер Бартосік у рэстарацыі менскага Дому літаратараў гутарыў са Славамірам Адамовічам - паэтам і перадавіком капіталістычнае працы на нью-ёрскіх новабудоўлях. Цікава, што ўсе гэтыя быццам іранічныя азначэньні - перадавік, новабудоўля - сапраўды ўсё больш іранічна выглядаюць у дачыненьні да нашага сёньняшняга жыцьця і ўсё менш іранічна - у дачыненьні да жыцьця амэрыканскага. Чым больш рэалістычна мы бачым заходняе жыцьцё, тым больш іррэальна выглядаюць нашыя колішнія савецкія ўяўленьні. Два сьветы, два лады жыцьця - сапраўдны і ўяўны - давяршаюць сваю эпахальную перамену месцамі.

Асабіста мне давялося быць на Мангэтэне акурат у тыя травеньскія дні 98-га, калі Амэрыка разьвітвалася з Фрэнкам Сынатрам - усеагульным любімцам і народным песьняром. Паўсюль былі ягоныя партрэты, адусюль даляталі ўрыўкі ягоных песень. Сынатра і жанчыны, Сынатра - гангстэр, Сынатра - дабрачынец - паведамлялі газэтныя загалоўкі. Я тады думаў - а хто ў нашай культуры свой Фрэнк Сынатра? Зьнешне адразу прыгадаўся Янка Купала. А вось у сваім жанры, бадай, нічога й не прыпомнілася. Хіба што Віктар Вуячыч - найбольш яркае, дакладней, важкае імя. Але папулярнасьць Вуячыча рабілася ўсё ж зьверху, а не вырастала з сапраўднае шчырае народнае любові. Гэта значыць, што свайго Сынатры ў беларусаў не было і няма. Можа таму сам Сынатра, амэрыканскі, - і голасам сваім, і тварам, і манерамі - успрымаецца ў нас - паверх бар'ераў - сваім на кожную публіку і на кожны век.

З новым годам!”

Сяргей Дубавец, Вільня