Андрэй Патрэй

(эфір 25 чэрвеня 2000)

Аўтар і вядучы Сяргей Дубавец.

Калі акінеш вокам тэмы й матывы “Вострае Брамы” за некалькі гадоў, міжволі заўважыш: гаворачы пра культуру, мы гаворым, як правіла, пра страты. Разбураныя помнікі і зьнівэляваныя гарады, забытыя адрасы і закінутыя хутары, прапашчыя творцы і згубленае натхненьне… Нібыта сама кніга беларушчыны, куды мы кожнага разу ўклейваем новыя старонкі – Белая. Праўда, ня ўсё страчана незваротна. Ёсьць цэлая сфэра стратаў, прычыны якіх маюць нятворчы характар і могуць разглядацца намі як часовыя. Гэта тычыцца найперш жывых людзей, культурных герояў, якія недзе “прапалі”, хоць іхная каштоўнасьць для нацыянальнае культуры ні ў кога не выклікае сумневу. Ёсьць у такіх выпадкаў свая тыпалёгія (напрыклад, творца запіў альбо зьехаў у далёкія краі, альбо затурканы канвэерам, на якім эксплюатуецца ягоны творчы пачатак), аднак кожны такі выпадак трэба разглядаць асобна. Вось жа для сёньняшняй перадачы мы абралі гісторыю фэерычнага ўзьлёту на мяжы васьмідзясятых і дзевяностых каманды музыкаў, якая абрала сабе назву “Уліс”. Памятаеце, не аднойчы чутае “Радыё Свабода”.

Сёньня “Уліс” працягвае граць, дзякуючы высілкам свайго нязьменнага Адысэя Славы Кораня. Але нагадвае гурт чалавека, які вяртаецца да жыцьця пасьля цяжкое хваробы. Хвароба цягнулася цэлых дзесяць гадоў. Той, колішні гурт – быў вельмі ўдалым спалучэньнем талентаў музыкаў, аўтара тэкстаў Фэлікса Аксёнцава і вакаліста Андрэя Патрэя. Постаць апошняга і прыцягнула сёньня нашую ўвагу. Безумоўна адораны сьпявак, у голасе якога так шмат кіслароду, кудысьці прапаў. Тыя, хто ведаў яго, неахвотна згадваюць Патрэя, зусім ня хочуць казаць пра прычыны ягонага сыходу альбо называюць розныя матывы, і адмаўляюцца даваць сёньняшнія каардынаты сьпевака. Тым ня менш, мы задаліся мэтай адшукаць яго і расшыфраваць гэтую таямніцу. Ахвоты нам надавала тое, што колішні “Уліс” перастаў існаваць у момант свайго росквіту, калі, на агульнае меркаваньне, ягоны творчы патэнцыял быў хіба толькі заяўлены, але ня вычарпаны ні троху. “Уліс” станавіўся візытоўкай Беларусі на міжнародных сцэнах, яго ня сорамна было паказваць іншым.

“Калі імпэрыя зьнікне, як дым, дзе будзеш ты і з кім” – гэтыя словы належаць Фэліксу Аксёнцаву, які ўжо зрабіў свой выбар і даўно жыве ў Канадзе. Зрабіў свой выбар і Андрэй Патрэй, які гэтыя словы сьпяваў. Пра тое даведаўся Зьміцер Бартосік, які дзеля гэтага паехаў у прадмесьце Воршы.

(Зьміцер Бартосік:) “Не сустракаў гораду ў Беларусi, больш брутальнага за Воршу. Пыльны, шэры, iржавы, недагледжаны. Падобны на вялiзны пасёлак для вольнанаёмных. Адмысловыя вароты з Расеi ў Эўропу. Але менавiта ў Воршы, як нiдзе, адчуваецца – якая магла б быць у нас краiна. Развалiны каталiцкiх кляштараў на тле пачварных сучасных пабудоваў выглядаюць вечнымi.

Нагода для паездкi ў гэты змрочны горад у мяне была больш чым дзiўная. Закарцела пазнаёмiцца з чалавекам, чыё iмя наўрад цi што скажа сёньняшняму апалягету беларушчыны. Чый твар таксама не падасца знаёмым. Але вось з голасам iншая гiсторыя. Голас ягоны працягвае гучаць у вольным эфiры й тыражуецца на толькi што выдадзеных кампактах.

Напэўна, неразумны й непрадуктыўны гэта занятак – сумаваць па мiнулым. Але нiчога з сабою не магу зрабiць. Па часе, калi пiсаліся гэтыя песьні, хочацца сумаваць. Як шмат было ў нас тады надзеяў. Як шмат тады сьпявалася. Колькi невядомых герояў выйшла на авансцэну. Лёс аднаго зь iх нагадвае сюжэт сэнтымэнтальнага кiнафiльма. Паспрабую намаляваць гэты сюжэт без прывязак да прозьвiшчаў.

Калiсьцi ў нас была сталiца. Калi пад сталiцаю разумець горад, куды маладыя правiнцыялы iмкнуцца, каб зьдзейсьнiць свае ганарлiвыя мары. Горад, якi прыцягвае да сябе лепшыя творчыя сiлы, даруючы каму ўзьлёт, каму жорсткае падзеньне. Горад-крэпасьць, якi хочацца заваяваць, i якi адплачвае сваiм заваёўнiкам славаю.

Дык вось, аднойчы выправiўся на заваёву сталiцы і наш герой. Уладкаваўся грузчыкам пры адной рок-н-рольнай групе ды марыў пра кар’еру сьпевака. I фартуна не пакiнула яго. Як у кiно. Ён быў запрошаны ў якасьцi салiста ў новую, яшчэ невядомую каманду, з больш чым загадкаваю назвай. I празь вельмi кароткi час да каманды прыйшоў посьпех. Ня выдуманы, а сапраўдны. Як у кiно. З замежнымi гастролямi, з дыскамi-гiгантамi, з добрай прэсай. Але далей жыцьцёвы сюжэт стаў разгортвацца занадта кiнэматаграфiчна. Хэпi-энду не атрымалася. Запiсаўшы два албомы, якiя й па сёньня слухаюцца без спасылак на эпоху, гурт адмаўляецца ад свайго вакалiста, спасылаючыся на цяжкасьць характару й слабую працаздольнасьць.

На ягонае месца прыходзiць новы чалавек. На думку калегаў, i больш прафэсiйны, i больш працавіты. Але неўзабаве гурт, ад якога так шмат чакалася, развальваецца. Цяжкасьцi ж характару галоўнага героя абарочваюцца нэрвовым зрывам ды псыхiятрычнай лякарняй. I дыягназам, які прынялі i публiка, i калегi па цэху. Вар’ят.

Заваёўнiк сталiцы яшчэ спрабуе вярнуцца на страчаныя пазыцыi. Намагаецца арганiзаваць рокавы фэстываль, носiцца з iдэяю адкрыцьця ў сталiцы музычнага клюбу. Але аднойчы пастаўлены дыягназ аказваецца мацнейшым за чалавека. I чалавек пакiдае сталiцу. Ён вяртаецца на радзiму. На гэтым бы й паставiць кропку. Калi б не адна дэталь. Ягоны голас працягвае самастойнае жыцьцё. Незалежнае ад сайго колiшняга носьбiта. А яшчэ – з тае пары ўсё меней i меней маладых людзей iмкнуцца заваяваць сталiцу. Цi, можа, сталiца ўжо ня здольная спакушаць?

Навошта я ехаў у Воршу? Ды ня хочацца мне лёгка давяраць аднойчы пастаўленым дыягназам. Ды й занадта складана было знайсьцi былога сьпевака. У колiшнiх ягоных калегаў не захавалася нiводнага тэлефону. Але памяць пра той зорны час грэе не аднаго мяне. Вось што кажа музычны крытык Зьмiцер Падбярэзкі”.

(Зьміцер Падбярэзкі: ) “На той час, у другой палове васьмідзясятых склаўся вельмі ўдалы калектыў менавіта як каманда. І там усе былі адзін пад адным, і таму нават калі Патрэй сышоў і прыйшоў другі вакаліст, гэта, далібог, ня так сказалася. Але, канечне, з Патрэем гэта быў стрэл у дзясятку, безумоўна. Таму што па тым часе калектыў быў сапраўды прыкметны. І што самае цікавае – пасьля групы “Сузор’е”, гэта была другая група, якая грала на выключна прафэсійным фірмовым узроўні. І апрача непасрэдна музыкантаў, якія стваралі музыку, яшчэ ж была вельмі магутная сцэпка з Фэліксам Аксёнцавым. І бадай што шмат у чым мастацкае аблічча “Уліса” фармавалі тэксты, якія пісаў Фэлікс. Яны дзівосным проста чынам супадалі з музычнай канцэпцыяй”.

(Зьміцер Бартосік:) “Іншы погляд на той час у нязьменнага капiтана гурта “Уліс” Славы Кораня, які сёньня сам выконвае ролю вакаліста”.

(Слава Корань:) “Я магу сказаць, што калі ты неглыбока ўдумваесься, што адбываецца ў гурце, і калі толькі глядзіш на вывеску, то вакаліст, сьпявак – заўжды ёсьць твар гурта. Так лічыць публіка, так лічу я сам. Таму што гэта тая асоба, якая стаіць бліжэй да публікі. Але я ня думаю, што Патрэй быў тады… я дакладна ведаю, што ня так было. Патрэй быў вельмі павярхоўны чалавек. Ён меў нейкія задаткі. Але далей, чым ён меў, гэта не пайшло. А калі ты ня робіш нічога для таго, каб рухацца наперад, ты напрыканцы ўрэшце рэшт больш нічога ня зможаш зрабіць. Таму ўжо наша другая праграма “У краіне доўгай белай хмары” цяжка запісвалася. І пасьля другой праграмы фактычна з Патрэем ужо немагчыма было працаваць”.

(Зьміцер Бартосік:) “Але больш цiкава паслухаць чалавека, якi ў свой час першы заўважыў “Улiс”. Пiсьменьнiка Адама Глёбуса”.

(Адам Глёбус: ) “Я быў перакананы, што “Уліс” – гэта адзін зь лепшых рок-н-рольных праектаў. І калі я прысутнічаў на першым так званым канцэрце “Уліса”, які адбыўся ў Горадні, і напісаў вялікі матэрыял “Цягнік на Нясьвіж”, дзе большая частка мэтэрыялу была прысьвечана менавіта гэтаму гурту, я спадзяваўся, што ў нас зьявіўся такі гурт як мінімум эўрапейскага маштабу. І першае ўсё, што яны рабілі, было сапраўды эўрапейскага масштабу. І выступалі і ў Эстоніі, і ў Нямеччыне. І першыя два вінілы, якія яны зрабілі, гэта быў высокі прафэсійны ўзровень. Але ніхто ня думаў у гурце, што асноўная постаць, на якой усё трымаецца – гэта Патрэй. Я вельмі перакананы, што ў рок-н-роле постаць чалавека, які сьпявае – гэта асноўная постаць. Яна й візуальна асноўная, яна й маральна асноўная, яна й эмацыйна асноўная. І бяз гэтай постаці, без галоўнага героя не бывае гуртоў. Бываюць цудоўныя гітарысты. Яны могуць з аднаго гурта ў другі пераходзіць. Бываюць класныя людзі, якія пішуць тэксты. Яны могуць пісаць і аднаму гурту, і трэцяму. І ўсё роўна гэта не стварае твару. Як і бубнач не стварае. А стварае менаіта саліст. І самай вялікай знаходкай пасьля распаду “Бонды” быў гэты Патрэй. Гэты хлопчык з Воршы. Якога знайшлі, які сапраўды быў адданы гэтай справе. Мусіць больш за ўсіх астатніх. І таму так трагічна ўсё скончылася. І калі да іх прыйшоў новы саліст… Ён можа быў больш прафэсійны, але ў ім не было нейкага вось ведаеш… таго, што вельмі важна. Таго, што чалавек аддаецца дарэшты. Вось усё, што ў яго ёсьць за душой, усё й выкладалася. Усё выкладалася і ўсё выклалася. І калі я зараз слухаю выкананьні тых старых песень, якія выконвае або сам Слава Корань, або які іншы саліст, я лічу, што гэта проста зусім іншы ўзровень. А дзякуючы таму, што быў Патрэй, у іх была патэнцыя вельмі вялікая. Калі чалавек сябе закладае ў рок-н-рол, дык ён ведае, на што ён ідзе”.

Адам Глёбус добра ведаў Андрэя Патрэя. А ягоная жонка Алена Адамчык дапамагала сьпеваку ствараць сцэнічны імідж. Памятаю, як уразіў мяне тэлевізійны кліп на песьню “Пакуль сьпяваю”. Магчыма, гледзячы яго, я атрымліваў сьведчаньне новага беларускага жыцьця, нашмат мацнейшае нават за ўзаконеныя атрыбуты незалежнасьці. Легалізаваныя нацыянальныя сьцягі выклікалі лёгкі недавер, нібы падман зроку, а тое тэлевізійнае відовішча – уражвала вельмі шчыра. Вось абсалютна якасны, прафэсійны, эўрапейскі беларускі культурны прадукт – тое, пра што раней можна было толькі марыць.

Але ж вернемся да расповеду Зьмітра Бартосіка, які ў аршанскім прадмесьці шукае зьніклую кудысьці зорку беларускае рок-сцэны Андрэя Патрэя…

(Зьміцер Бартосік: ) “Я знайшоў у аршанскiм прадмесьцi Баранi, далiбог, не няшчаснага чалавека. У кампанii з хлапцом годоў дзесяцi ён лавiў рыбу. Ягоны твар, дарэчы, вельмi кiнагенiчны. Твар сярэднявечнага трубадура. Скажу шчыра, мне няцяжка было супаставiць сёньняшняга Патрэя з тым, якi часьцяком гучыць у маiм магнiтафоне. Перашкодаю не былi нi ягоная расейская мова, нi мудрагелiстая фiлязафiчнасьць выказваньняў, нi пастаяннае “если Господу будет угодно”. Патрэй стаў зацятым праваслаўным вернiкам i цiхiм местачкоўцам. Але на ўбогага цi хворага ён не выглядае. I справа тут, здаецца, не ў знаёмым мне голасе”.

(Андрэй Патрэй: ) “Ня буду баламуціць. Я не хацеў размаўляць. Але чалавек, які прыйшоў пасьля мяне, ён рабіў гэта больш прафэсійна. Прасьцей. Калі мяне ўспрымаюць як нешта іншае, дык я жывы прыклад таго. Як у песьні, якую Фэлікс напісаў. Яна называлася “Пакуль сьпяваю”. Сутнасьць у гэтым. Музыка грае і скача, і робіць шпагат. І цікавіць ня тое, як ён грае, а тое, як ён скача. Многія музыкі пакідалі інструмэнты і сыходзілі. І таму я да гэтага стаўлюся як да дзіцячых малюнкаў. Гульня ў моднае нешта, у рок. Для мяне. Я кажу не пра групу. Тое, што я рабіў – ня ёсьць нечым натуральным. Гэта якбы псэўда. Бо чалавек, які жыве ў жарсьцях, які жыве ў граху, ня можа зрабіць нечага вартага ўвагі, што будзе жыць вечна”.

(Зьміцер Бартосік: ) “Ён яшчэ шмат чаго гаварыў пра грэх i веру. А я гартаў стары «Time», кранаў белы сьцяг, глядзеў старыя фатаздымкi. I ня бачыў нiякiх перашкодаў для вяртаньня Андрэя да сьпеваў. Ён, дарэчы, таксама ня бачыць. Толькi дадае: “еслi Господу будет угодно i жыв буду”.

Патрэй са сваiм сябрам пайшоў гуляць у футбол. А я паехаў у нашу сталiцу. У мяне не было, дарэчы, пачуцьця няёмкасьцi. Пра якое папярэджвалi калегi. Маўляў, навошта парушаць спакой божага чалавека. Ува мне узмацнiлася пачуцьцё недавершанасьцi гэтай гiсторыi. Якая так прыгожа пачыналася”.

Зьміцер Бартосік адшукаў пад Воршаю Андрэя Патрэя – колішняга вакаліста рок-гурта “Уліс” і пераканаўся, што той зусім нармальны малады чалавек, які “запаў” на расейскае праваслаўе, што ён ня робіць кар’еру сьпевака, хоць заўсёды гатовы вярнуцца на сцэну. За рамкамі свайго скрыпту Зьміцер сказаў мне, што Патрэй абсалютна далёкі ад ідэалёгіі беларускага адраджэньня. І гэтае прызнаньне падалося мне поўным кантрастам да некалі прасьпяваных Андрэем песень, дзе, здаецца, усё напоена вельмі творчай і прывабнай беларушчынай.

Чым лепей зьведваеш Беларусь і яе насельнікаў, тым менш згаданы кантраст выглядае парадаксальным. Уся рэч у патэнцыяле. Як сказаў некалі адзін удзельнік нашае перадачы: мы гаворым па-расейску, але пры гэтым у душы мы гаворым па-беларуску. А нават калі не ў душы, дык у крыві. Ёсьць такая прыродная повязь. Таму адчай і нараканьні ў адраджэнскіх асяродках на недавершанасьць нацыі і несьвядомасьць народа ня маюць, на маю думку, пад сабой ніякага грунту. Найлепшае пацьверджаньне таму – гісторыя, якую мы сёньня распавялі. Калі зорка беларускае сцэны ператвараецца ў раўніцеля праваслаўя – гэта зусім ня значыць, што заўтра ня можа адбыцца адваротнага і сьпевы Патрэя ня будуць прывабліваць да беларушчыны тысячы маладых сэрцаў. У розных варыянтах такое можа адбыцца з усёй нацыяй. Для гэтага, паміж іншым, трэба, каб згаданыя адраджэнцы не апявалі страты, а усімі сіламі зьберагалі здабыткі культуры і культурных герояў, якія побач.

Сяргей Дубавец