Праскі Акцэнт

Месца беларускай мовы ў сучаснай палітычнай сытуацыі, у барацьбе за дэмакратыю і супраць таталітарызму.

Удзельнікі: выканаўчы дырэктар Міжнароднай лігі правоў чалавека Кэці Фіцпатрык (Ню-Ёрк), кіраўнік адной з частак падзеленага БНФ Вінцук Вячорка (Менск), аналітык Радыё Свабода Ян Максімюк (Прага).  (эфір 21.11.1999).

Аўтар і вядучая Алена Радкевіч.

Цягам апошніх тыдняў мы ў сваіх гутарках за “круглым сталом” абмяркоўвалі ў асноўным тэму беларуска-расейскага саюзу. У ягоных палітычных, эканамічных аспэктах.

Небясьпека страты сувэрэнітэту адсунула на задні плян даўні боль сьведамых беларусаў – небясьпеку страты мовы. Прычым, гэтае пытаньне зьняла з парадку дня й апазыцыя ў Беларусі. Амаль уся апазыцыя.

Між тым на гэтым тыдні стаў вядомы тэкст нацыянальнай справаздачы “Аб чалавечым разьвіцьці за 1999 год”, падрыхтаванай Праграмай разьвіцьця ААН супольна з Адміністрацыяй прэзыдэнта і шэрагам афіцыйных установаў Беларусі. У справаздачы адзначаецца, што за апошнія 5 гадоў – ад моманту рэфэрэндуму 1995 году, калі амаль 54 працэнты прагаласавалі за наданьне расейскай мове статусу дзяржаўнай, – сфэра ўжываньня беларускай мовы рэзка звузілася.

Тых, хто жыве ў Беларусі, такім назіраньнем ня зьдзівіш, аднак насьцярожваюць высновы, зробленыя ПРААН. Я цытую: “Паколькі беларуская мова зьнікла з большасьці сфэраў сацыяльнай і эканамічнай дзейнасьці, веданьне гэтай мовы зрабілася практычна непатрэбным.” І далей: “У Беларусі адсутнічае крытычная маса носьбітаў беларускай мовы, якая б магла зрабіць эфэктыўнай барацьбу за яе захаваньне,” – лічаць аўтары справаздачы.

Месца беларускай мовы ў сучаснай палітычнай сытуацыі Беларусі, у барацьбе за дэмакратыю і супраць таталітарызму – так бы я акрэсьліла тэму сёньняшняй гутаркі, у якой возьмуць удзел: па тэлефоне зь Ню-Ёрку выканаўчы дырэктар Міжнароднай лігі правоў чалавека Кэці Фіцпатрык, зь Менску – кіраўнік адной з частак падзеленага БНФ Вінцук Вячорка і побач са мной, у студыі ў Празе, аналітык нашага Радыё Ян Максімюк.

Спачатку я хачу вярнуцца да працытаванае мной справаздачы. Тое, што яна падрыхтаваная супольна з прэзыдэнцкай Адміністрацыяй, паказальна. Аднак, што можа азначаць для сытуацыі ў Беларусі такая выснова, зробленая Праграмай разьвіцьця ААН.

Спачатку я хачу даць слова Менску, Вінцуку Вячорку. Калі ласка.

(Вячорка: ) “Добры дзень. Гэта ўсё роўна, як бы Праграма Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў зь яшчэ нечага, прааналізаваўшы сытуацыю з правамі чалавека на свабоду слова, паклікаўшыся на вынікі рэфэрэндуму 1996 году і пераканаўшыся, што ў краіне адсутнічае крытычная маса носьбітаў свабоды слова, прыйшла б да высновы аб беспэрспэктыўнасьці далейшай барацьбы за свабоду слова.

Падзея небясьпечная. Рэжым, які рыхтуе ня толькі юрыдычныя, але й культурныя, псыхалягічныя падставы для зьнішчэньня незалежнага статусу нашай краіны, знайшоў паразуменьне зь міжнароднай арганізацыяй, якая ніколі не вылучалася асабліваю пасьлядоўнасьцю і цьвёрдасьцю у адстойваньні падставовых правоў чалавека. Сярод іх і права на этнічную і нацыянальную саматоеснасьць і права на родную мову. І, нягледзячы на тое, што менавіта ў рамкі ААН намагаюцца ўлучыць новыя праваабарончыя дакумэнты, такія сеткі праваабарончых арганізацыяў як Сусьветная Фэдэрацыя Пэн-цэнтраў – я маю на ўвазе сусьветную дэклярацыю лінгвістычных правоў – пакуль што да яе разгляду на ААНаўскім узроўні не дайшло.

Я выказваю шкадаваньне, што чыноўнікі з ААН аказаліся маніпуляванымі лукашэнкаўскім рэжымам, а можа быць ня толькі ім, і што зьявіўся на сьвет такі бяздарны з навуковага гледзішча і правакацыйны з гледзішча палітычнага дакумэнт”.

(Радкевіч: ) “Нагадаю, што мы слухалі зь Менску Вінцука Вячорку і зараз я даю слова выканаўчаму дырэктару Міжнароднай лігі правоў чалавека Кэці Фіцпатрык. На сувязі Ню-Ёрк. Спадарыня Фіцпатрык, як Вы ацэньваеце гэтыя высновы, зробленыя Праграмай разьвіцьця ААН, якія наступствы для сытуацыі ў Беларусі ад гэтага дакумэнта бачыце Вы?”

(Фіцпатрык: ) “Вы знаете, я вообще с недоверием отношусь к этим отчётам ПРоООН. Почему? Потому что они основаны на официальной статистике. Они сами не проводили независимого исследования на территории Беларуси. Они не наняли независимых экспертов, типа от Новака. Эти статистики приготовлены в Администрации, одобрены в Администрации. Это раз.

Потом этот термин «критическая масса». Ведь это не юридический термин, и непонятно. Скажем, в Нью-Йорке есть критическая масса испаноговорящего народа. Может быть и нет, но, тем не менее, во всех учреждениях, везде, в метро, можно найти и испанский язык вместе с английским языком. Так что это надо учесть.

Всё-таки мы понимаем, что в связи с кампаниями государства за это время, то, что закрывали вузы, стали шантажировать людей, были даже случаи, избивали людей, когда они говорили на своём родном языке. Мы знаем, что с такой жёсткой кампанией против языка, конечно, статистика, даже независимая статистика, может показать, что меньше людей уже будут использовать этот язык. Такие выводы мы делаем из этого.

Я считаю, что Программа Развития ООН, имея такой отчёт, должен немедленно обратиться к другим органам и инстанциям ООН, например, в Комитет по социальным и экономическим правам, где и права на свой родной язык обеспечены и в других документах и пактах.

(Радкевіч: ) “Дзякую. Нагадаю, што мы чулі меркаваньне выканаўчага дырэктара Міжнароднай лігі правоў чалавека Кэці Фіцпатрык. А зараз я перадаю слова аналітыку нашага Радыё Яну Максімюку”.

(Максімюк: ) “Я б сказаў так, што крытычнай масы носьбітаў мовы, якія б змагаліся менавіта за існаваньне гэтай мовы, выступалі б у гісторыі Беларусі, мы наўрад ці спаткаем. За апошнія 200 гадоў мова гэтая выжыла і жыве далей практычна, калі не было інстытуцыялізаванага змаганьня за існаваньне гэтай мовы. Мова гэтая жыла, скажам, як мова прыватных зносінаў народу, датрывала да сёньняшняга часу.

Сёньня гэта ні што іншае як палітычная замова і палітычная правакацыя афіцыйнага Менску, які хоча пэўным чынам апраўдаць сваю русіфікатарскую палітыку інтэграцыі з Расеяй. Пра тое, ці мова застанецца ці не застанецца, сам народ вырашыць.

Найлепшым доказам таго, што беларуская мова жыве і не належыць да мёртвых моваў у Эўропе ці ў сьвеце, ёсьць тое, што гэтая мова ёсьць асновай для стварэньня беларускай культуры. Канкрэтна кажучы, літаратуры. Гэта ўсё яшчэ жывая мова, на якой ствараецца культура народу. Таму нельга сказаць, што гэтая мова страціла сваіх носьбітаў. Яна служыць для стварэньня культурных каштоўнасьцяў, гэта ёсьць нармальная эўрапейская мова”.

(Радкевіч: ) “Нагадаю, гаварыў Ян Максімюк. У асяродку дэмакратычнай апазыцыі вельмі распаўсюдзіліся настроі, маўляў, спачатку трэба ськінуць дыктатара, а потым ужо дбаць пра моўныя пытаньні. Нагадаем, што з такой самай тэзай прыходзіў у свой час да ўлады Лукашэнка: спачатку каўбаса, а потым мова. Наколькі апраўданыя ў цяперашніх умовах Беларусі такія пастаноўкі пытаньня? Да чаго гэта можа прывесьці? Калі ласка, Вінцук Вячорка”.

(Вячорка: ) “Гэта – недальнабачнасьць. Рэч у тым, што з такім самым посьпехам нейкі час распаўсюджвалася тэза пра тое, што найважнейшае – пераадолець дыктатуру, а якім чынам – пры дапамозе Масквы, без дапамогі Масквы, страціўшы незалежнасьць, ня страціўшы незалежнасьці, – гэта ня так істотна. Ня можа тут быць герархіі каштоўнасьцяў. Усё каштоўна.

Дзеля самаідэнтыфікацыі беларускага народу, як складовай часткі эўрапейскай, а значыць, дэмакратычнай цывілізацыі, вельмі істотная ягоная моўная самаідэнтыфікацыя. Гаворачы так, барані Бог, я ня маю на ўвазе гвалтоўных захадаў. Я маю на ўвазе менавіта ідэнтыфікацыю ягонае роднае мовы.

Мэханічнае ўлучэньне Беларусі ў расейскамоўную інфармацыйную, адукацыйную і любую іншую прастору фактычна здымае ўсе бар’еры перад расейскім антыдэмакратызмам. Перад адроджаным расейскім імпэрыялістычным мысьленьнем, да якога, на вялікі жаль, цяпер перайшлі так шанаваныя многімі зь беларускіх дэмакратаў калісьці перастройшчыкі ці расейскія правыя дэмакраты.

І для мяне, як для чалавека, які нешта ведае ў лінгвістыцы, відавочна, што ідэнтыфікаваць колькасьць людзей, якія карыстаюцца беларускай літаратурнаю моваю і колькасьць людзей, якія карыстаюцца беларускай моваю ва ўсіх яе варыянтах, дыялектных варыянтах, у выглядзе гарадзкога кайнэ зь вялікай інфільтрацыяй расейскамоўных элемэнтаў, – гэта альбо рабіць дылетанскую памылку альбо рабіць сьвядомую палітычную фальсыфікацыю.

Нават за камуністычныя часы бальшавікі абсалютна не былі зацікаўленыя ў тым, каб тут былі беларуская нацыянальная культура і мова. Мы добра ведаем, што насуперак уціску, насуперак адсоўваньню беларускай мовы на перыферыю, абсалютная бальшыня насельнікаў нашай краіны называлі сваёю роднаю моваю беларускую. Гэта значыць, што ў каштоўнаснай перамідзе родная мова ўсё роўна выступала. Іншая рэч, ці валодаў чалавек гэтаю моваю на літаратурным узроўні. Гэта ня так істотна. Найважнейшае, што ў душы вось гэты маячок прысутнічаў, і гвалтам адбіраць права ў душы на гэты маячок – звужаць базу для духоўнай асновы дэмакратычнага супраціву ў цяперашняй Беларусі.

Уся гісторыя беларускага дэмакратычнага руху, першыя зборы подпісаў 1983-84 гады – яны былі за беларускую школу. Першыя несанкцыянаваныя пікеты – 87 год – яны былі за права вучыцца на беларускай мове. Тая эвалюцыя, якую мы назіралі ў многіх і многіх людзей, якія палітычна ўзрасталі да ступені адказнасьці за лёс дзяржавы і пераходзілі на беларускую мову пры іх палітычных зносінах з народам, яна паказвае, што гэта ёсьць каштоўнасьць у беларускіх варунках, неад’емная ад іншых каштоўнасьцяў дэмакратычных. Так, я праводжу знак тоеснасьці. У нас ёсьць дакладная шкала: ты – незалежнік, ты – прыхільнік эўрапейскай, значыць, дэмакратычнай ідэнтыфікацыі беларускага народу. Ты прытрымліваесься антыдэмакратычных поглядаў – ты арыентуесься на дэнацыяналізацыю беларусаў”.

(Радкевіч: ) “Дзякуем Вінцуку Вячорку. І я з тым жа пытаньнем у Ню-Ёрк, да Кэці Фіцпатрык. Спадарыня Фіцпатрык, як Вы ставіцеся да гэтай тэзы?”

(Фіцпатрык: ) “Да, но я бы сказала, что всё-таки есть третья категория людей в Беларуси, насколько мне известно, это люди, которые говорят на русском языке и, может быть, даже они не готовы перейти на белорусский язык. Может, они понимают, но они в больших, крупных горадах, в Минске в основном говорят на русском языке, но определённый процент, подавляющее большинство по последнему опросу – за независимость. Большинство русскоговорящих людей в больших городах – за независимость. То есть они против этого союзного договора”.

(Радкевіч: ) “То бок у выпадку зь Беларусяй – гэта нацыянальная дзяржава, толькі па-руску?”

(Фіцпатрык: ) “Ну, если я правильно поняла Вечёрку, для него белорусский язык носит внутри себя государственность белоруса. И ещё, кроме всего прочего, носит в себе либеральные ценности, демократию, стремление к Европе. С точки зрения американцев, язык не несёт такого бремени. Государственность – это как бы отдельная концепция для нас.

Почему? Мы ведь отделились от Англии. У нас своя независимость. И Канада имеет независимость от Америки. Не говоря уже об Австралии и Новой Зеландии. Все эти страны говорят на английском языке. Просто мы не связываем эти вот концепции, что государственность – в языке. Государственность – в сердцах народа, во флаге, в некоторых идеалах и так далее. Я считаю, что в Беларуси русский язык может носить в себе на территории Беларуси эти идеалы государственности, независимости, европейских ценностей.

Всё-таки, Россия – сосед, и есть люди, которые говорят на этом языке, но, может, придумать отдельный государственный русский язык, на котором люди в Беларуси будут говорить, но это не значит, что они стремятся к поглощению Беларуси Россией. Поэтому я выступаю за то, чтобы всё-таки было Радио «Свобода» на русском языке. Именно для Беларуси. Я могу просто процитировать свои аргументы на этот счёт: слушая Радио «Свобода» на русском языке из Москвы, я вижу, что опять получается москвоцентризм. Они освещают события в Беларуси с точки зрения человека в Москве”.

(Радкевіч: ) “Вашая ідэя палягае ў тым, што трэба вяшчаць “по-русски” на тэрыторыю Беларусі?”

(Фіцпатрык: ) “Да. Почему: потому что люди, в России и Беларуси, слушают это российское Радио «Свобода». Многие нам просто так говорят, что они слушают именно русскоязычное радио. Поэтому нужна программа на русском языке именно для этой аудитории. Это не значит, что выключить белорусскую службу, а просто дополнительная программа на русском языке. Именно, чтобы завоевать эту аудиторию, которая склонна к тому, чтобы слушать российские радио”.

(Радкевіч: ) “Я дзякую Вам, спадарыня Фіцпатрык. І перад тым, як перадаць слова нашаму наступнаму суразмоўцу, хачу толькі зазначыць, што людзі пераважна ўключаюць расейскамоўнае радыё не таму, што яны не разумеюць беларускай мовы, а менавіта дзеля таго, каб пачуць расейскі пункт погляду на тыя ці іншыя беларускія праблемы.

Ня будзем забываць, што шмат што ў беларускай палітыцы залежыць ад таго, як менавіта ставяцца да гэтага ў Маскве, як ацэньваюць там тыя ці іншыя падзеі. Думаецца, слухач зь Беларусі уключае расейскамоўнае радыё – радыё, якое гучыць з Масквы, уключае яго не дзеля мовы, а дзеля расейскай палітычнай інфармацыі. А зараз я даю слова нашаму аналітыку Яну Максімюку”.

(Максімюк: ) “Спадарыня Фіцпатрык, я б хацеў Вам падаць такі матэматычны доказ таго, што пераход беларускага сродка масавай інфармацыі на расейскую мову ніякім чынам ня збольшвае колькасьці атрымальнікаў гэтай інфармацыі. Напачатку 90-х гадоў газэта “Свабода” выходзіла ў Менску на беларускай мове і яшчэ, так сказаць, у сваім тарашкевічавым правапісе мела 100-тысячны тыраж. Нешта такое, што нікому й ня сьнілася ў Беларусі. Прайшло некалькі гадоў, у “Свабоды” зьмяніліся спонсары і гаспадары, і “Свабода”, каб яшчэ пабольшыць тыраж (а проста гэты тыраж пачаў падаць, бо быў адліў апазыцыйнай актыўнасьці), “Свабода” перайшла на дзьвюхмоўны варыянт выданьня. На беларуска-расейскі.

Тое, што колькасьць атрымальнікаў газэты не пабольшала, не спыніўся спад тыражу, – гэта Вам доказ таго, што кола атрымальнікаў дэмакратычнай, незалежнай інфармацыі ў Беларусі, не залежнае ад таго, на якой мове яна падаецца”.

(Радкевіч: ) “Але я хацела ў Вас запытаць, спадарыня Фіцпатрык, ці ёсьць у Беларусі людзі, якія беларускага радыё не разумеюць?”

(Фіцпатрык: ) “Дело в том, что вы ссылаетесь на то, что понимают, разумеют, да. То есть, я могу, не зная белорусского языка, я могу кое-что понимать. Где-то 30 процентов. Особенно если какие-нибудь особенные слова типа “мова”, если я уже выучила какой-то запас слов, тогда я могу понять. Может быть, люди понимают, но не до конца. Или может понимают, но другое дело, на каком языке они сами разговаривают между собой, на каком языке они думают. И чувствуют ли они себя удобно, когда они говорят на том языке. То есть, мы наблюдаем такое явление: есть лидеры оппозиции, не только лидеры, но и те, которые учавствуют в разных оппозиционных партиях, они сами говорят о том, что они чувствуют себя неудобно, когда они вынуждены выступать на белорусском языке.

Мы наблюдаем это, ну не знаю, среди чиновников ООН, на улице, просто в метро. Люди может быть понимают, но они себя не выражают, на разговаривают на этом языке. Поэтому нужно учесть, что есть такое поле языка. Задача такая, чтобы завоевать себе эту аудиторию. Обратиться к этим людям на языке, на котором они будут готовы говорить”.

(Радкевіч: ) “Я дзякую Вам, спадарыня Кэці Фіцпатрык. Зноў на сувязі Менск. Слова старшыні БНФ Вінцуку Вячорку”.

(Вячорка: ) “Ні ў якім разе нельга транспанаваць сытуацыю, напрыклад, Канады, на сытуацыю ў Беларусі.

Я тут ня буду паўтараць відавочныя для нашых слухачоў рэчы пра аўтахтонны народ, пра тое, што адзіная сфэра бытаваньня беларускае мовы – гэта гэтая краіна, і іншай сфэры няма і ня будзе. Ня буду гаварыць пра адказнасьць кожнага, хто зьвязаны з інфармацыйным полем, са стварэньнем моўнага поля, у якім жыць беларусу. Зазначу толькі дзеля большага ўдакладненьня, што чалавек, напрыклад, менскі інтэлігент можа штодня карыстацца расейскай літаратурнай мовай. Ну, зь беларускім акцэнтам і гэтак далей. Але ў сыстэме ягоных каштоўнасьцяў прысутнічае беларуская мова. І калі я гавару пра антыдэмакратычны пляст, я маю на ўвазе людзей, настроеных на выцясьненьне беларускае мовы. Я маю на ўвазе людзей, якія разам з чыноўнікамі ПРаААНаўскімі кляпалі гэтую справаздачу.

Далей. Ёсьць моманты знакавыя і ёсьць моманты функцыянальныя ў праблеме выбару мовы беларускімі мас-мэдыя. Я ведаю гісторыю таго, як пераходзілі спачатку з тарашкевіцы на савецкі правапіс, а потым на дзьвюхмоўе. Гэта была паніка выдаўцоў у зьвязку з рэфэрэндумам. Дарэчы, рэфэрэндумам незаконным, сфальсіфікаваным наконт дзяржаўнасьці другой мовы ў Беларусі.

І памятаем мы ўсе, як зь сярэдзіны 80-х гадоў – да абвешчаньня незалежнасьці – пад ціскам людзей, пад ціскам бацькоў у беларускай сталіцы пачалі зьяўляцца беларускія клясы і школы. Гэта не была ініцыятыва Міністэрства адукацыі, гэта быў ціск людзей. І ў пачатку 90-х, калі была абвешчаная незалежнасьць і зьмянілася, ці, прынамсі, стала больш нэўтральнаю дзяржаўная палітыка, як дынамічна і хутка адраджалася сыстэма беларускамоўнай адукацыі.

Гэта не выклікала канфліктаў. Гэта было натуральна. Людзі ўспрымалі як нешта натуральнае зьяўленьне беларускамоўнай адукацыі для іхных дзяцей. Пры гэтым ад іх саміх, ад бацькоў ніхто не вымагаў пераходу на беларускую літаратурную мову.

Як яны разважалі? Няхай дзеці, няхай унукі гавораць. Паступова ўсё адбудзецца. Такім чынам, псыхалягічны аспэкт успрыняцьця беларускамоўнасьці вакол сябе – ён бесканфліктны ў Беларусі.

Далей. Функцыянальна для 99 працэнтаў насельнікаў Беларусі, а можа быць і для 100 працэнтаў насельнікаў Беларусі, якія жывуць тут болей за 3 гады, не існуе праблемы зразуменьня беларускае мовы. Не існуе. Я гавару як лінгвіст. І ў савецкія часы навіны ў беларускім радыё і беларускай тэлевізіі йшлі па-беларуску. Усе гэта памятаюць. І цяпер, калі эфір запоўнены, ну, перадусім кароткахвалёвы эфір, расейскамоўнымі станцыямі, чалавек, круцячы ручку настройкі, шукае знаку, сыгналу, што гэтая станцыя працуе для беларусаў, на Беларусь. І такі знак ёсьць беларуская мова.

І яшчэ адзін прыклад. Радыё 101.2. У жорсткай FMаўскай канкурэнцыі, ну калі існавала адносная свабода ў гэтым дыяпазоне, Радыё 101.2 упэўнена і хутка выйшла ў лідэры, паводле сваёй папулярнасьці. Можа быць, у тым ліку, што яно было беларускамоўным. Але ніяк не насуперак”.

(Карэспандэнт: ) “Я хачу яшчэ даць слова на завяршэньне нашай гутаркі Яну Максімюку”.

(Максімюк: ) “Я думаю, трэба думаць пра пэрспэктыву. Што магчымае для Беларусі?

Я думаю, тут ёсьць дзьве альтэрнатывы. Першая – Беларусь уваходзіць у Расею і паступова раствараецца, скажам, як расейская правінцыя. І тады ўжо ніякая беларуская мова там не патрэбная. І ніякая беларуская ці расейская мовы ў дэмакратызацыі Беларусі не дапамогуць.

І другая – Беларусь застаецца сувэрэннай дзяржавай, са сваімі нацыянальнымі каштоўнасьцямі, улучна з мовай.

Наколькі я разумею спадарыню Фіцпатрык, яна кажа, што ёсьць магчымая трэцяя альтэрнатыва: Беларусь як нейкая незалежная міні-Расея. На заходнім рубяжы Расеі. Гэта значыць, дзяржава са сваім палітычным укладам, але з расейскай культурай, расейскім сьветапоглядам. Гэта – палітычны абсурд”.

(Радкевіч: ) “Я дзякую аналітыку нашага Радыё Яну Максімюку. І я з жалем павінная канстатаваць, што час нашай дыскусіі падыходзіць да завершаньня. А дыскусія, я б сказала, толькі ў самым разгары, яна толькі распачалася.

Я абяцаю нашым слухачам і спадзяюся, што вы таксама ад свайго імя дасьцё гэтыя абяцаньні, што мы яшчэ, у гэтым самым складзе, сустрэнемся на хвалях Радыё Свабода і працягнем абмеркаваньне гэтай тэмы.

Я, са свайго боку, заклікаю нашых слухачоў пісаць нам лісты, наколькі закранула іх гэтая тэма, наколькі лічаць яны мэтазгодным пераход, напрыклад, беларускай службы Радыё Свабода на расейскую мову і, увогуле, па цэлым комплексе пытаньняў, зьвязаных з жыцьцём і бытаваньнем беларускай мовы сёньня ў Беларусі.

Я дзякую суразмоўцам за ўдзел у гутарцы і нагадаю, што ў дыскусіі бралі ўдзел – па тэлефоне зь Ню-Ёрку выканаўчы дырэктар Міжнароднай лігі правоў чалавека Кэці Фіцпатрык, зь Менску – кіраўнік адной з часткаў падзеленага Беларускага Народнага Фронту Вінцук Вячорка і побач са мной у студыі ў Празе – аналітык нашага Радыё Ян Максімюк. Вяла праграму

Алена Радкевіч.
 

(Беларуская служба Радыё Свабода запрашае чытачоў дасылаць свае водгукі што да тэмы дыскусіі на наш электронны адрас)