Праскі Акцэнт

Вулічныя дэманстрацыі ў Беларусі і ў дэмакратычных краінах: падабенства і адрозьненьні

Удзельнікі: намесьнік старшыні БНФ “Адраджэньне” Вячаслаў Сіўчык і адзін зь лідэраў беларускіх анархістаў, кіраўнік антыпартыйнай групоўкі “Чырвоны жонд” Паўлюк Канавальчык

 (эфір 01.10.2000).

Аўтар і вядучы Віталь Тарас.

(Тарас:) “Белград, Прага, Менск – у гэтых гарадах адбываліся на мінулым тыдні, улучна з сёньняшнім днём, маштабныя акцыі пратэсту.
Аднак, яны былі вельмі адрозныя паводле свайго характару й мэтаў.
У чым падабенства і адрозьненьне паміж акцыямі пратэсту, напрыклад, у Менску і ў Празе?

На гэтым тыдні, а менавіта 26 верасьня ўвечары мне давялося на свае вочы бачыць, як некалькі дэманстрантаў -- мо’ зь дзясятак, мэтадычна крышылі шкляныя шыбы ў рэстаране МакДоналдс на Вацлаўскай плошчы – гэта ў самым цэнтры Прагі.

Астатняя частка дэманстрантаў, а таксама выпадковыя мінакі моўчкі назіралі за гэтай сцэнай. Потым былі разгромленыя яшчэ некалькі закусачных, крамаў, філіяў банкаў і гэдак далей. Гарадзкія ўлады тлумачылі, што паліцыя была занятая аховай удзельнікаў сустрэчы сябраў Міжнароднага валютнага фонду і Ўсясьветнага банку і проста не пасьпявала рэагаваць на ўсе акцыі пратэсту. Хаця, насамрэч, гэтыя акцыі ў цэнтры Прагі зьнешне нагадвалі акты вандалізму. А як сытуацыя выглядала знутры? Калі ласка, спадар Канавальчык – я ведаю, што вы былі ў гэтыя дні сярод маніфэстантаў.”

(Канавальчык:) “Так. Але я хачу адразу сказаць, што тыя закусачныя, тыя банкі, якія крышыліся – гэта былі менавіта банкі, якія сымбалізавалі сёньняшні капіталізм, сёньняшнюю нэалібэральную палітыку, якая прыводзіць у шмат якіх краінах сьвету да грандыёзнага зьбядненьня людзей. І таму аб’ектамі, як Вы сказалі, вандалізму, былі менавіта МакДоналдс, KFC і ІPВ-банк, напрыклад. І ніводная чэская, напрыклад, закусачная, ці рэстарацыя не пацярпела ў гэтыя дні.”

(Тарас:) “Я хацеў бы прывесьці зусім крышку статыстыкі. Паводле папярэдніх зьвестак, у Празе ўсяго было затрымана больш як 900 дэманстрантаў, зь іх каля траціны – замежнікі. 18 замежнікаў і два чэхі прыцягнутыя да крымінальнай адказнасьці. Параненыя звыш 140 дэманстрантаў і больш за 120 паліцыянтаў. Матэрыяльныя страты ацэньваюцца ў паўмільёна даляраў.

Сп. Сіўчык, Вы, як ветэран дэмакратычнага руху, як удзельнік і арганізатар шматлікіх шэсьцяў і маніфэстацыяў у Менску, за што неаднаразова былі пакараныя ўладамі – як бы пракамэнтавалі гэтыя лічбы?”

(Сіўчык:) “Лічбы, канечне, жахлівыя. Але ж параўноўваць тыя акцыя, якія адбываліся ў Празе, зь менскімі акцыямі вельмі цяжка. Таму што прырода гэтых акцыяў абсалютна розная.

Ды й наогул, струкутура ўлады ў такіх краінах як Чэхія і Беларусь вельмі цяжка параўноўваць.

Гэтыя лічбы большыя, чым пры правядзеньні акцыяў апазыцыі ў Менску. Але ж нашыя людзі выходзяць на вуліцы Менску дзеля таго, каб дамагчыся рэчаў простых, скажам так – таго, чаго Эўропа дамаглася яшчэ сто гадоў таму. І рэпрэсіі, якія ўжывае сёньняшні наш рэжым – яны больш падобныя не на тое, як працуе эўрапейская паліцэйская машына, а так, як змагаюцца заўсёды дыктатары за сваю ўладу: што ў Югаславіі, што ў Лацінскай Амэрыцы, што раней ва Усходнеэўрапейскіх краінах, калі там былі камуністы.”

(Тарас:) “Цяпер я хацеў бы пагаварыць пра мэты дэманстранцыяў пратэсту. І тут я мушу зноў вярнуцца да падзеяў у Празе.

Як вядома, асноўную частку дэманстрантаў складалі левыя. Тут былі і камуністы, якія, дарэчы апошнім часам зноў пачалі набіраць сілу ў Чэхіі (але гэта асобная тэма), былі і зялёныя, і анархісты, і леварадыкальныя групоўкі. Увогуле, у ідэалягічным пляне даволі стракатая карціна. Але што ўсіх аб’ядноўвала – прынамсі, зьнешне, гэта агульны пратэст супраць так званай глябалізацыі.

Я патлумачу, што паводле левых гэта азначае, што купка найбагацейшых краінаў сьвету, і ў першую чаргу – транснацыянальныя карпарацыі, дзякуючы навейшым інфармацыйным тэхналёгіям (напрыклад, інтэрнэту) ўсё больш багацеюць, а бедныя людзі ў бедных краінах становяцца ўсё большымі жабракамі. Маркс называў гэта “паўпэрызацыяй”.

А галоўным сымболем цяперашняй глябалізацыі выступаюць МВФ, Усясьветны банк і, вядома, ЗША. Тую самую карпарацыю МакДоналдс многія атаясамліваюць з амэрыканскім капіталізмам.

Але цікава, што Лукашэнка таксама актыўна выступае супраць глябалізацыі, супраць дамінаваньня ЗША і ў прыватнасьці – супраць палітыкі МВФ. Нагадаю, што ніякіх крэдытаў МВФ Беларусь цяпер ня мае, хаця й дамагалася іх раней.

Дык вось, ці не атрымліваецца, што анархісты, скажам, у тым ліку ў Беларусі, аб’ектыўна выступаюць саюзьнікамі Лукашэнкі?”
 

(Канавальчык:) “Перш за ўсё, хачу падкрэсьліць, што мы маем уласную пазыцыю наконт гэтых рэчаў, і гэтую пазыцыю мы з Вамі акрэсьлілі. Але тое, што Лукашэнка выступае таксама супраць МВФ – гэта ня значыць, што мы мусім адмовіцца ад сваіх поглядаў.

Тое самае, калі Лукашэнка можа абвяшчаць, што ён антыфашыст і, напрыклад, рабіць захады да антыфашызму – гэта ня значыць, што мы мусім адмовіцца ад сваіх антыфашыстоўскіх поглядаў і стаць раптам фашыстоўцамі.

З боку Лукашэнкі гэта, хутчэй, палітычная акцыя, а не рэальная. Гэта спроба заняць нейкую нішу, каб трымаць сваю ўладу надалей.

Я менавіта хацеў падкрэсьліць, што акцыя зарганізаваная ня нейкімі арганізацыямі, альбо партыямі, а зьяўляецца сымболем аўтаномнага й незалежнага супраціву глябалізацыі. Зараз левы рух усё менш і менш асацыюецца зь нейкімі камуністычнымі, альбо сацыял-дэмакратычнымі партыямі, якія проста дыскрэдытавалі сябе цягам апошніх 50 гадоў.

І сёньняшні новы левы рух, які вырастае й гартуецца з такіх вось маніфэстацыяў супраць глябальнага капіталізму, ня мае нейкай партыйнай альбо арганізацыйнай акрэсьленасьці. Гэта, хутчэй, салідарны рух супраціўленьня, у які ўваходзяць і могуць уваходзіць і партыі, і партыйныя арганізацыі, і прафсаюзы і г.д. Але акрэсьліць канкрэтна нейкую арганізацыю, якая йдзе быццам бы ў авангардзе гэтага руху, немагчыма.”

(Тарас:) “Сп. Сіўчык, Вы выступілі адным з арганізатараў Маршу Свабоды-3. Ці ёсьць тут нейкія партыйныя прыкметы, ці Вы імкнецеся як мага больш шырокія сілы прыцягнуць? І ў прыватнасьці – як Вы ставіцеся да ўдзелу ўскрайне левых груповак, анархістаў? Ці ўдзельнічацюь яны ў такіх акцыях?”

(Сіўчык:) “Удзельнічаюць розныя групоўкі. Таму што ва ўсіх вулічных акцыях аб’яднанай дэмакратычнай апазыцыі бяруць удзел ня толькі партыі, якія ўваходзяць у Каардынацыйную Раду дэмакратычных сілаў, прымаюць удзел іншыя групоўкі.

Мы ставімся да гэтага абсалютна нармальна. Самае галоўнае, каб дзеяньні гэтых групаў людзей не былі правакацыйнымі і не перашкаджалі ў правядзеньні вулічных акцыяў аб’яднанай апазыцыі.

Я толькі хацеў бы зьвярнуць увагу на адну акалічнасьць. Натуральна, я ня быў у Празе і за падзеямі, якія адбываліся на праскіх вуліцах, вельмі ўважліва сачыў па тэлетрансляцыях. І, натуральна, беларускае тэлебачаньне не хавала сваёй прыхільнасьці да тых пратэстаў, якія адбываліся ў Празе. Я думаю, гэта досыць важна і гэта не выпадкова.”

(Тарас:) “Як выкарыстоўвае зараз афіцыйная прапаганда апошнія падзеі ў Празе супраць апазыцыі? Раней улады вельмі актыўна заступаліся за польскіх сялянаў, напрыклад, ці за французскіх фэрмэраў. Мне гэта нагадвае, як за савецкім часам тэлебачаньне паказвала, як у ЗША скажам так, лінчуюць афраамэрыканцаў, ці разганяюць дэманстрацыі пацыфістаў – натуральна, што ў СССР дэманстрацыі працоўных маглі адбывацца толькі 1 траўня і 7 лістапада. А што зараз гавораць пра Марш Свабоды?”

(Сіўчык:) “Думаю, нашыя ўлады будуць працаваць па тым сцэнары, які быў яшчэ распрацаваны іхнымі савецкімі папярэднікамі. Вось як я ў школе вучыўся і ўвесь Савецкі Саюз перажываў за Луіса Карвалана ці Анджэлу Дэвіс, дык тое самае, як Вы слушна сказалі, адбываецца сёньня ў Беларусі. Бо правы могуць мець усе, акрамя грамадзянаў Рэспублікі Беларусь. Ясна, што сёньняшнія ўлады, паставіўшы пад кантроль усе яе галіны, адно, чаго яшчэ баяцца -- гэта актыўнасьці саміх грамадзянаў. Чаму столькі ўвагі яны надаюць вуліцы.

Я глыбока перакананы, што марш адыграе сваю ролю і пакажа ўсім прыхільнікам аб’яднанай дэмакратычнай апазыцыі, а такіх у Беларусі шмат, што апазыцыя ня йдзе на псэўдавыбары, не прымае ўдзел у выбарчым фарсе 15 кастрычніка, і такім чынам апазыцыя атрымае пэрспэктыву на 2001-ы год.”

(Тарас:) “Сп. Канавальчык! Як Вы ставіцеся да выкарыстаньня ўладамі, афіцыйнай прапагандай так званай “карцінкі” (такое слова любіць ужываць Лукашэнка), да таго, што ўвесь сьвет, у тым ліку Беларусь, бачылі карціны, яшчэ раз паўтаруся, вандалізму на вуліцах Прагі?

І другое пытаньне. Ці ня лічыце вы ,што падзеі ў Беларусі заслугоўваюць большай увагі, чым глябальная сытуацыя ў сьвеце?”

(Канавальчык:) “Што да “карцінкі”, дык безумоўна – тэлевізыйная і газэтная “карцінка” ў дадзеным выпадку носіць вельмі моцны прапагандысцкі характар і зьвяртае ўвагу грамадзтва ва ўсім сьвеце на тыя праблемы, якія ўздымаюцца дэманстрантамі – тымі, хто выказаў свой пратэст на вуліцах Прагі, альбо яшчэ недзе.

А што тычыцца, напрыклад, стаўленьня Лукашэнкі да выступаў фэрмэраў, альбо страйкаў працоўных у Францыі, альбо пратэстаў у той самай Празе, дык тут мы маем дачыненьне са звычайным падвойным стандартам. Бо я думаю, што пазыцыя афіцыйных уладаў рэзка б зьмянілася, калі б гэтыя самыя беларускія сяляне ўзьняліся на змаганьне за свае правы, альбо пачаліся нейкія масавыя страйкі працоўных.

Я б акрэсьліў пазыцыю беларускага ўраду як проста імкненьне ўтрымацца нейкім чынам ці прымазацца да тых падзеяў, якія зараз адбываюцца ў сьвеце – нарастаньня міжнароднага, інтэрнацыянальнага супраціву сёньняшняму глябальнаму капіталу.

(Тарас:) “Не магу не задаць яшчэ адно пытаньне. Вы сказалі, што крышылі закусачныя МакДоналдс і КФЦ, паколькі яны зьяўляюцца сымбалямі капіталізму, і гэта пратэст у абарону найбяднейшых слаёў насельніцтва. Але ж ня трэба забываецца на тое, што гэтыя рэстараны, закусачныя і іншыя ўстановы пабудаваныя рукамі рабочых. Мне гэта нагадвае сваёй бяссэнсавасьцю нават не вандалізм, бо вандалы рабавалі, у асноўным, культурныя каштоўнасьці, а “лудызм”. Быў такі рух у Англіі на пачатку разьвіцьця капіталізму, калі рабочыя бачылі прычыны свайго жабрацкага стану, свае праблемы ў станках, у прыладах вытворчасьці.

Ці не здаецца Вам, што левыя розных накірункаў бачаць прычыны праблемаў – сапраўды, вельмі складаных эканамічных праблемаў, якія перажывае сьвет, не ў сапраўдных чыньніках, але ў інструмэнтах – такіх, як банкі, напрыклад?”

(Канавальчык:) “Я б яшчэ раз падкрэсьліў, што разгром МакДоналдса – гэта перш за ўсё сымбалічная акцыя, і, безумоўна, левыя зьвяртаюць увагу ня проста на выявы капіталізму, але і на ягоныя карані, і сапраўды – на прычыны таго, што адбываецца зараз у сьвеце. А што тычыцца разгрому МакДоналдса ці банкаў, то лічыце, што мы сваімі дзеяньнямі стварылі новыя працоўныя мейсцы для чэскага пралетарыяту.”

(Тарас) “На заканчэньне -- просьба да абодвух суразмоўцаў. Паколькі вы мелі ў сваё практыцы дачыненьні з правахоўчымі ворганамі і маеце пэўны досьвед – што б вы маглі параіць удзельнікам маніфэстацыяў на выпадак затрыманьня? Вашыя парады: як паводзіць сябе пры затрыманьні, альбо пры складньні пртатаколу?”

(Канавальчык:) “Я сказаў бы, што гэта справа, якую нельга ўкласьці ў нейкія караценькія парады. Гэта сапраўды цэлая стратэгія й тактыка – як сябе паводзіць на маніфэстацыях, што рабіць, калі затрымалі і г.д. Таму, калі будуць зацікаўленыя ў атрыманьні гэтых парадаў – калі ласка, зьвяртайцеся. Больш канкрэтна распавядзем пра гэтыя рэчы.”

(Сіўчык:) “Перад тым, як распавесьці, што трэба рабіць, я хацеў бы ўсё-ткі даць вельмі кароткі камэнтар да праскіх падзеяў. Калі я глядзеў тэлебачаньне, у мяне ўвесь час круцілася такая думка: нам бы іхныя праблемы.

Я вельмі хацеў бы жыць у Беларусі, дзе адбыліся б дэмакратычныя зьмены, дзе грамадзяне атрымлівалі б хаця б 500 даляраў на месяц, і была магчымасьць, каб у нашай сталіцы зьбіраліся пэўныя міжнародныя структуры, ну, і хай тады ўжо левацкія арганізацыі Эўропы рабілі б дэманстрацыі на знак пратэсту супраць дзейнасьці гэтых структураў. Але ж Беларусі да гэтага далёка…

Я ня ведаю, як сябе трэба паводзіць, калі вы сутыкаецеся з праскай паліцыяй – такога досьведу ў мяне зусім няма. Але ж, калі вы сутыкаецеся зь сёньняшняй беларускай міліцыяй, дык пры любым варыянце трэба сябе паводзіць вельмі спакойна.

Ёсьць адзіная магычмасьць, каб вас не затрымалі пры правядзеньні маніфэстацыі – гэта не рабіць рэзкіх рухаў пры “зачыстцы” і вельмі хутка сыходзіць. Пры гэтым як мага хутчэй трэба памяняць зьнешнасьць – ці скінуць куртку, ці памяняцца курткамі з сябрамі, ці нейкім іншым чынам зрабіць, каб вашая зьнешнасьць крыху зьмянілася.

Калі ж вас усё ж захапілі, адзіная парада, якая тут можа быць – гэта спрабаваць альбо нічога не падпісваць, альбо ані ў якім разе не пагаджацца з тым, што вам прапануюць падпісаць. Вы ўдзельнічалі ў вулічнай акцыі апазыцыі, вы не зьбіраліся й не рабілі ніякіх хуліганскіх дзеяньняў, не парушалі ніякіх законаў. Таму паўсюдна вы павінныя сьцвярджаць, што ніякіх правапарушэньняў вы не зрабілі.

Нягледзячы на цяжкасьці з судовай сыстэмай, змагацца трэба ў любой сытуацыі, і калі вас дастаўляюць у суд, першае, што вы павінны зрабіць – гэта патрабаваць адваката і такім чынам атрымаць нейкі час для далейшага змаганьня.

І самае галоўнае – пры ўсіх падзеях, якія адбываюцца вакол вас, вы мусіце разумець, што вы не адзін, што тысячы людзей у Беларусі прайшлі гэтым шляхам і самае галоўнае – захоўваць свой унутраны спакой. Бо чым можна, мы ўсё-ткі спрабуем дапамагчы тым людзям, якія трапляюць да беларускай міліцыі.”

(Тарас:) “Мне застаецца далучыцца да пажаданьняў дажыць да таго часу, калі сапраўды ў вольнай дэмакратычнай Беларусі будуць адбывацца цалкам вольныя дэманстрацыі. А калі на іх прыедуць і будуць удзельнічаць у іх розныя левацкія арганізацыі – гэта будзе ўжо іншы час, іншыя праблемы, і тады, мабыць, зноў вернемся да гэтай тэмы.”

Віталь Тарас