Праскі Акцэнт

Дэнамінацыя беларускага рубля і лібэралізацыя валютнага рынку.

Удзельнікі: экс-старшыня Нацыянальнага Банку Беларусі Станіслаў Багданкевіч і выканаўчы дырэктар тыднёвіка "Белорусская газета" Яраслаў Раманчук.  (эфір 09.01.2000).

Аўтар і вядучы Віталь Тарас.

У новы год Беларусь увайшла з дэнамінаваным рублём. І другая навіна – адносная лібэралізацыя правілаў абмену валюты. Калі напрыканцы мінулага году пачалі выстройвацца чэргі ў абменьнікі, дык здавалася, што ў валютнай палітыцы ўраду адбылася ледзьве не “аксамітная рэвалюцыя”. Але ж пра гэта крыху пазьней. Зараз наконт дэнамінацыі. Наколькі абгрунтаваны гэты крок нацыянальнага банку? Ці патрэбная дэнамінацыя наогул, у прынцыпе? Тым больш, што гэта ўжо другая дэнамінацыя за адносна кароткі тэрмін. Дарэчы, нагадайма, што першы раз яна адбылася, калі Вы, спадар Багданкевіч, узначальвалі Нацыянальны банк. Вам першаму й слова:

(Багданкевіч: ) “З пазыцыі беларускага грамадзяніна я ня бачу нічога дрэннага ў дэнамінацыі – г.зн. зьмяненьні кошту грашовай адзінкі. Кошт адной грашовай паперкі зьменшыўся ў 1000 разоў, але й цэны зьменшыліся ў 1000 разоў. Бохан хлеба каштаваў 60 000 – сёньня каштуе 60 рублёў. Дрэнна тое, што ўлады нічога ня робяць, каб не расьлі цэны. Толькі ў 2000 годзе цэны вырастуць, як мінімум, у тры разы. Бохан хлеба будзе каштаваць не 60, а 360 рублёў – гэта калі зьменіцца палітыка.

Сёньня дэнамінацыя каштуе бюджэту прыблізна 20 мільёнаў даляраў, гэта 16 трыльёнаў беларускіх рублёў. Так, яна не падрыхтаваная, ня зьнізіць інфляцыю, то ленпш было б за гэтыя грошы аказаць дапамогу аднаму мільёну беларускіх пэнсіянэраў: па 16 мільёнаў рублёў кожнаму. А так – гэта проста выкінутыя на сьметнік грошы.

Відавочна, дэнамінацыю трэба будзе рабіць яшчэ раз, калі будзе рэальна скончана з інфляцыяй, з ростам цэнаў. Сёньня на пастсавецкай прасторы ёсьць толькі адна краіна дзе галапуюць інфляцыя ды валютны курс – гэта лукашэнкаўская Беларусь. І прычына гэтага не ў Расеі, не на Захадзе, а ў дрэннай, невуцкай эканамічнай і грашовай палітыцы ўладаў”.

(Тарас: ) “Спадар Багданкевіч! А ў чым, усё-ткі, розьніца паміж папярэдняй дэнамінацыяй і цяперашняй?”

(Багданкевіч: ) “Розьніца ў тым, што мінулы раз беларускімі “зайцамі” мы плацілі грошы, скажам, сто рублёў, а чалавек расьпісваўся ў ведамасьці за тысячу. Гэта быў такі штучны парадак, выкліканы тым, што савецкія рублі Масква перастала нам даваць. І мы вымушаныя былі выпусьціць свае “зайчыкі” ў такіх вось суадносінах – 10:1. Гэта значыць: атрымліваў чалавек сто рублёў, расьпісваўся за тысячу. У краме тое самае. І мы проста зрабілі дэнамінацыю, гэта значыць, зьмянілі цэны ў дзесяць разоў. Гэта быў чыста тэхнічны крок. А мы рыхтаваліся да сапраўднае дэнамінацыі й заказалі ў Германіі новыя грошы, і плянавалі яе зрабіць толькі тады, калі будуць зробленыя эканамічныя ўмовы – калі ня будуць расьці цэны. Калі будзе стабілізацыя валютнага курсу, калі будуць стабільныя цэны – толькі тады можна рабіць разумную дэнамінацыю”.

(Тарас: ) “Спадар Раманчук! Паводле Вашых назіраньняў, як успрымаюць розныя слаі насельніцтва цяперашнюю дэнамінацыю? Я маю на ўвазе, ці аднолькава нязручная яна, скажам, для пэнсіянэраў, для рабочых, для бухгалтараў альбо прадпрымальнікаў і банкіраў? Ёсьць хоць нешта станоўчае ў замене старых грошай на новыя – хаця б псыхалягічна?”

(Раманчук: ) “Я лічу, што ніякай псыхалягічнай перавагі ад дэнамінацыі старога рубля няма. Гэта толькі бухгалтары на буйных прадпрыемствах адчулі, таму што ўжо калькулятараў бракавала, каб лічыць гэтыя мільёны й квадрыльёны рублёў. А для простага чалавека, для пэнсіянэра, для чалавека, які ня ведае эканомікі, сталася яшчэ горш, таму што ён цяпер, калі йдзе на рынак, альбо ў краму, ня ведае ўвогуле, як арыентавацца. Відавочна, што вельмі многія ўстановы не падрыхтаваліся да дэнамізнацыі, і таму яна выглядае як нейкая пародыя. Людзі ня ведалі й ня бачылі нават новых грошай. З псыхалягічнага гледзішча, я думаю, улада мяркуе наступным чынам: яны думаюць, што калі той самы хлеб, які Станіслаў Антонавіч згадваў, каштаваў мільён, а цяпер будзе каштаваць тысячу рублёў, дык інфляцыйны ўзрост цэнаў ня будзе такі датклівы для насельніцтва. Гэта проста падман насельніцтва, падман прадпрыемстваў. Калі друкавальны станок, ягоныя рычагі, знаходзяцца ў рукох непрафэсіяналаў, людзей без грашовай канцэпцыі й сыстэмы фіскальнае палітыкі, дык гэта проста трагедыя для краіны.

На пачатку студзеня мы маем як бы фіскальны пераварот, таму што ўсе плацяжы заблякаваныя ў краіне, але не з нагоды дэнамінацыі, а таму што ўвялі новы падатак на дадатковую вартасьць – так званы ВАД. Ні падаковая інспэкцыя, ні іншыя дзяржаўныя ўстановы не заьцвердзілі новы парадак, таму цяпер ані банкі, ані прадпрыемствы ня могуць правесьці плацяжы, каб заплаціць за патрэбныя рэчы. І гэта такія памылкі, якія сьведчаць аб тым, што нашая грашовая палітыка, нашая фіскальная палітыка – гэта хаос, які перш за ўсё б”е па кішэні простага чалавека. Таму што, як мы бачым, цэны на падставовыя сацыяльныя тавары – хлеб, малако, іншыя прадукты, яны вырасьлі на 15-20 працэнтаў. І гэта толькі пачатак. Я баюся, што цяпер друкаваньне грошай будзе ісьці такімі ж тэмпамі, як і ў 99 годзе. Гэта вельмі цікавая тэндэнцыя. Калі, напрыклад, на 98 год заплянавана было надрукваць 7 трыльёнаў рублёў, надрукавалі 35. трыльёнаў. На 99 год заплянавалі 35 – надрукавалі амаль 80 трыльёнаў. На 2000 год заплянавалі ўжо 76-80 трыльёнаў, і калі тэндэнцыя захаваецца, дык я мяркую, што будзе надрукавана за 200 трыльёнаў старых рублёў.

(Тарас: ) “Я хачу цяпер запытацца наконт лібэралізацыі валютнай палітыкі. Як вядома, абменныя пункты могуць мяняць валюту паводле курсу, вышэйшага, чымся курс Нацыянальнага банку. Але ж людзі не сьпяшаюцца мяняць вялікія сумы ў абменьніках. Яны ня вераць, што гэта надоўга, што іх ня схопяць за руку, што ня прыйдуць потым да іх дамоў канфіскоўваць валюту. Вось такое пытаньне ўзьнікае. І чаму курс на “чорным рынку” валюты пачаў зноў апярэджваць так званы камэрцыйны курс?”

(Багданкевіч: ) “Я думаю, што тое, што зрабіў Нацыянальны Банк, Пракаповіч, для пераходу на рыначныя суадносіны пры абмене валюты – гэта добрыя крокі. Дрэнна тое, што спачатку ён жа, Пракаповіч, гэты валютны парадак, устаноўлены яшчэ ў 1995 годзе, зьліквідаваў. Яго было няпроста стварыць, каб зьнішчыць валютную спекуляцыю й карупцуыю. Мы яго ў свой час стварылі. Чаму ён быў разбураны? Вялікую цану плоціць народ Беларусі за тое, што сам прывёў да ўлады вельмі неадукаванага, хоць і з двума дыплёмамі, Аляксандара Лукашэнку, які, у сваю чаргу, прывёў да ўлады Пятра Пракаповіча ды іншых такіх малаадукаваных людзей. Лукашэнка яшчэ да прыходу да ўлады вааяваў са спэкуляцыяй і карупцыяй. Пасьля прыходу, з дапамогай Пракаповіча, ён стварыў на валютным рынку ўмовы для нябачнага ўзбагачэньня сваіх прыбліжаных на валютных спэкуляцыях. На гэтым яны зарабілі не мільёны, а сотні міьлёнаў даляраў. Невуцтва, неадукаванасьць, недасьведчанасьць для сёньняшняй пануючай эліты начале з Лукашэнкам – гэта галоўная прычына нашага жабрацтва.

Што тычыцца таго факту, што курс ізноў на “чорным рынку” некалькі іншы, чым у абменных пунктах, дык гэта сьведчыць аб недаверы насельніцтва да палітыкі ўладаў. Не ўся валюта, якая паступае ў абменны пункт, выстаўляецца на рынку для продажу насельніцтву. Праблемы ўзьнікаюць з “налічкай” і г. д.

Але гэта ўсё такія -- тэхнічныя прычыны. Можна думаць, што яны спэцыяльна робяцца, а можна думаць, што гэта звычайная некампэтэнтнасцьць асобных абменных пунктаў”.

(Тарас: ) “Спадар Багданкевіч! На Вашу думку, зь якой мэтай Нацыянальны банк пайшоў на лібэралізацыю? Таму што адчуў, што жыцьцёвая неабходнасьць, што трэба праводзіць нейкія эканамічныя рэформы, ці гэта проста вымушаны часовы крок для таго, каб прыцягнуць валютныя сродкі? І другое пытаньне адразу: як экспартэры, ці адчулі яны нейкую палёгку цяпер?”

(Багданкевіч: ) “Думаю, што, канечне, з аднаго боку, гэта, ўсё-такі, неабходнасць. Гэта той тупік, у які зайшла нашая ўлада і грашовая ўлада начале з Пракаповічам. Гэта поўны тупік: абменныя пункты не працавалі, яны пуставалі. І трэба зусім нічога не разумець, каб не вярнуцца да свабоднага, рынкавага абмену валюты. Што тычыцца гандлю безнаўянай валютай – у нейкай меры экспартэры адчулі плюсы. І, у той самы час, падатак на экспарт застаўся, таму што й сёньня афіцыйны курс, па якім прадаюць экспартэры 30 працэнтаў сваёй валюты складае 323 тысячы беларускіх рублёў за адзін даляр, пры рэальным курсе каля 1 мільёну ўжо сёньня. Можна розьніцу лічыць дадатковым падаткам на экспарт. Гэта трэба абавязкова вырашаць, трэба ісьці далей. Трэба поўнасьцю пераходзіць на рынкавае ўстанаўленьне валютнага курсу”.

(Тарас: ) “І ўсё-ткі, калі зноў гаварыць пра звычайнага беларускага абываталя – што яму рабіць у гэтай сытуацыі? Хаваць даляры ў “панчоху”, як і раней? Ці нешта можна дакладаць “на кніжку”, калі таксама карыстацца ранейшай тэрміналёгіяй? Альбо такія зьберажэньні зьядае інфляцыя?”

(Раманчук: ) “Ня трэба трымаць грошы “на кніжцы”, таму што гэта крадзеж з боку дзяржавы, якая ня ведае, што рабіць з гэтымі грашыма. Урад ня ведае, што рабіць. Лібэралізацыя курсу на рынку наяўнай валюты была адначасовай зь лістом Міністэрства эканомікі, які забараняў рост цэнаў у сьнежні. Гэта гаворыць аб тым, што дзяржава, з аднаго боку, хацела атрымаць сродкі ад насельніцтва з новага году, а другога боку -- не хацела страціць адміністрацыйны кантроль над рынкам валюты. Толькі адна лічба: штодзённы абарот наяўнае валюты праз банкі з 50 тысячаў даляраў узрос да 1 мільёну. Гэта сьведчыць аб тым, якая глыбіня недаверу насельніцтва ўвогуле да праводзімай палітыкі. І што “шэрая сфэра” эканомікі ў Беларусі, якая зьяўляецца, так бы мовіць, сацыяльным амартызатарам, знаходзіцца ў межах 85-100 працэнтаў валавога прадукту краіны.

У гэтым выпадку ўзьнікае пытаньне – што рабіць простаму чалавеку? За два апошнія гады насельніцтва, якое трымала свае ўклады, свае грошы ў банках, страціла амаль трыста мільёнаў даляраў. Гэта грошы, якія пайшлі на фінансаваньне розных праектаў, якія не прыносілі прыбытку і якія пагаршалі становішча фінансавай сыстэмы краіны ў цэлым. Таму на сёньняшні дзень няма ніводнага фінансавага інструмэнту, які мог бы зьберагчы сродкі. Таму, акрамя валюты, я ня бачу ніводнага іншага інструмэнту, празь які беларус мог бы зэканоміць той час і тую энэргію, якія ён заінвеставаў у творчую працу.

І цяпер вельмі важнае пытаньне: ці хопіць ураду Лукашэнкі запалу на далейшую лібэралізацыю, ці ён вымушаны будзе пайсьці на больш жорсткія адміністрацыйныя меры. І тут я пагаджаюся са спадаром Багданкевічам наконт таго, што няма ў беларускай дзяржавы такіх рэсурсаў, каб дазволіць сабе яшчэ больш зацягваць гайкі.

Такі вось факт, напрыклад. Калі зараз з Чэхіі, як мы ведаем, Беларусь атрымала таварны крэдыт пшаніцай у памеры амаль 300 мільёнаў даляраў, дык рэакцыя рэжыму была такой: трэба, каб мяйсцовыя ўлады, аблвыканкамы зьбіралі зноў кіраўнікоў прадпрыемстваў і бізнэсоўцаў, каб тыя ў прымусовым, гэта значыць, “добраахвотным” парадку фінансавалі гэты таварны крэдыт. Гэта не прадугледжана ні ў законе аб бюджэце, ні ў водным іншым заканадаўчым акце. І гэта практыкавалася цягам 99 году. І я лічу, што гэта таксама сьведчыць аб тым, што дзяржаве ўжо бракуе грошай.

Рэзэрвы нацыянальнага банку амаль вычарпаныя. Пэрспэктывы атрымаць грошы ад замежных крэдытораў таксама малеюць на вачох. І што самае важнае – рэсурсы Расеі таксама не дазваляюць падтрымліваць Беларусь і крэдытаваць рэсурсамі й таварамі. Таму я лічу, што ўрад будзе вымушаны лібэралізаваць гандаль, і я не выключаю, што будуць адноўленыя таргі за экспарт ды імпарт беларускіх рублёў. Таксама можна будзе казаць аб адкрыцьці таргоў па беларускаму рублю ў Маскве”.

(Тарас: ) Вы, спадар Раманчук закранулі тэму адносінаў – эканамічных, фінансавых – з Расеяй. Праз пяць гадоў, калі верыць саюзнае дамове Беларусі й Расеі, павінная зьявіцца адзіная валюта.

Некалі Кебіч выступаў з ідэяй стварэньня агульнае “рублёвае зоны”. Потым неаднойчы прапаноўвалася паэтапнае стварэньне адзінай валюты. Чаму менавіта праз пяць гадоў – чаму такая дата названая, а не праз два, альбо дзесяць? І што ў рэальнасьці, самае галоўнае пытаньне, для Беларусі азначае гэтая “мара”, калі яна зьдзесьніцца?”

(Багданкевіч: ) “Для таго, каб перайсьці на адзіную валюту, трэба стварыць аднатыпную эканоміку. У Расеі эканоміка рынкавая, у Беларусі яна таталітарная, кіруецца з цэнтру. Трэба ўвесьці адну сыстэму цэнаўтварэньня, скажам, рынкавага, аднолькавае ўскоснае падаткабкладаньне, аднолькавую валютную палітыку, аднолькавую працэнтную, грашова-крэдытную, бюджэтную палітыку. Вельмі многа трэба рабіць крокаў, каб стварыць аднолькавыя ўмовы для кіраваньня эканомікай, калі гэта рабіць цывілізавана – так, як рабілася ў Заходняй Эўропе. Я думаю, што сёньня бязсэнсоўна арыентавацца на расейскую валюту, таму што яна сама няўстойлівая. Таму што эканоміка Расеі няўстойлівая. Мы кожны дзень бачым, што робіцца ў Расеі: мазуту не хапае, газу не хапае, вугля не хапае, дамы не ацяпляюцца. Хай бы яны інтэграваліся на сваёй тэрыторыі спачатку, скажам, Масква з Арэнбурскай вобласцью, Масква з Камчаткай ці Прыволскім краем і г.д.

Я думаю, той, хто хоча сёнья інтэгравацца і стварыць агульную валюту з Расеяй, хварэе ідыятызмам. Кожны народ хоча жыць лепей, жыць самастойна. Таму, я думаю, што гэтыя дамовы – яны застануцца ў мінулым”.

(Тарас: ) “Дарэчы, рашэньне расейскага Цэнтрабанку зрабіць абавязковым продаж экспартэрамі 100 працэнтаў валютнай выручкі празь біржы – можа, гэта і ёсьць рэальны плён інтэграцыі дзьвюх краінаў? Можа расецы ўжо вучацца ў беларускага кіраўніцтва адміністрацыйнаму рэгуляваньню рынку? Як вы думаеце?”

(Багданкевіч: ) “Я думаю, што, у прынцыпе, стопрацэнтная канфіскацыя чужой валюты дапушчальная і пры рынкавай эканоміцы. Але галоўнае, каб абменны курс быў рынкавы, каб ён быў заснаваны на попыце на валюту і на продажы валюты. Гэты крок можна рабіць толькі пры вельмі стабільнай эканоміцы. Таму што кожная адміністрацыйная мера, адміністрацыйны крок будзе дрэнным для эфэктыўнасьці, для канкурэнцыі. Абавязкова зьявіцца спэкуляцыя, калі курс расейскага рубля нестабільны, і ён усё-ткі ўвесь час больш танны адносна даляру. Я не вітаю такі крок. Хаця, магу сказаць, што будучы старшынём нацыянальнага банку, я таксама думаў пра магчымасьць такога кроку – зразумела, пры нулявой інфляцыі, дакладней, інфляцыі, роўнай 2-3 працэнтам у год. Пры ўмовах, у якіх разьвіваецца Расея, гэта прынясе ёй шкоду”.

(Тарас: ) Спадар Раманчук! Калі зьявіцца – уявім сабе тэарэтычна – адзіная валюта, пра якую гаворыцца ў саюзнае дамове, гэта дасьць нешта рэальнае для грамадзянаў Беларусі?”

(Раманчук: ) “Перш за ўсё, я лічу, што яна не зьявіцца. Таму што калі ўрад Беларусі пойдзе на такі крок, дык гэта будзе значыць, што ён скрэсьліць усе свае пляны й праграмы разьвіцьця эканомікі. Гэта крок, які перакрэсьлівае ўсе намаганьні ўраду ўтрымліваць свой кантроль над эканомікай. Але калі ён будзе, дык гэта будзе азначаць вельмі складаныя часы для прадпрыемстваў, перш за ўсё. Таму што для іх гэта будзе той самы шок, але ён будзе ісьці з боку Расеі. І ўрад Лукашэнкі, калі ён на гэта пойдзе, будзе мець магчымасьць сказаць: глядзіце, гэта не я зрабіў, гэта зрабіла Расея, каб перакласьцьі адказанасьць на чужыя плечы. І калі гэта будзе зроблена – пераход на іншую валюту, гэта безумоўна будзе азначаць большую стабільнасьць рубля ў Беларусі, таму што, нагадаю, што на 2000 год МВФ і Эўропа плянуюць, што інфляцыя ў Расеі будзе амаль 30 працэнтаў. Нагадаю, што беларускія пляны – 150 працэнтаў у год.
Чаму пяць гадоў? Таму што гэтая тая прывабная лічба, за якой нічога не стаіць. Проста прызвычаеньне псыхалягічнае, прыгатаваньне да гэтай лічбы. Я лічу, што проста гэтая лічба хавае няздольнасьць улады праводзіць самастойную, хоць колькі-небудзь рацыянальную манэтарную палітыку.

Калі ўжо гаварыць аб магчымасьці нейкай валютнай прывязкі, дык я перайшоў бы на “эўра”, таму што, напрыклад, усе краіны Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы, акурат, альбо памянялі нямецкую марку й даляр на эўра, альбо зьбіраюцца гэта рабіць. І ў пэрспэктыве, калі Беларусь стане эўрапэйскай дзяржавай, яна павінная будзе мець такую ж грашовую палітыку, як і яе больш цывілізаваныя бліжэйшыя суседзі”.

(Тарас: ) “На заканчэньне яшчэ адно пытаньне. Можа, яно падасца адарваным ад сёньняшняй рэальнасьці, але тым ня менш… Спадар Раманчук казаў пра шлях, якім ішлі краіны Ўсходняе Эўропы. А калі б Беларусь у 91 -- 93 годзе ўвяла паўнавартасную нацыянальную грашовую адзінку (заецца, пра талер тады вялося) -- ці было б зараз лягчэй? І ці не будзе запозна заўтра, у выпадку, калі палітыку пачнуць праводзіць рэфарматары, увесьці паўнавартасную нацыянальную грашовую адзінку?”

(Багданкевіч: ) “Я лічу, што ніколі ня позна. Калі б мы ўвялі нацыянальную валюту ў 91 ці 92годзе - гэта было б вельмі добра. Але амаль немагчыма, таму што эліта наша, Вярхоўны Савет 12 скліканьня, ды й 13-га скліканьня, быў чырвона-аграрны. Ён быў вельмі неадукаваны й недасьведчаны ў пляне нармальнай эфектыўнай рынкавай эканомікі. Я памятаю, якія баі вёў на закрытых паседжаньнях ураду, і нават тыя дзяржаўныя дзеячы, якія сёньня стаяць на той самай пазыцыі, на якой я стаю, тады яны былі на іншай пазыцыі. Было вялікае процістаяньне выхаду Беларусі з так званай рублёвай зоны, было амаль 90 працэнтаў неразуменьня. Грамадзтва павінна было сасьпець.

Толькі ўвядзеньне нацыянальнай валюты, як паказвае практыка апошніх гадоў, яна ні да чаго не вядзе. Галоўнае, што трэба весьці тую эканамічную палітыку, якую вядзе ўвесь цывілізаваны сьвет – на здаровай рынкавай ды лібэральнай аснове. І тады, безумоўна, нацыянальная адзінка дапамагла б выпрацоўваць нацыянальную эканоміку”.

(Раманчук: ) “Калі мы ўявім сытуацыю, што ў 91 годзе ўрад увёў бы незалежны беларускі талер, напрыклад, і потым, у 94 годзе прыйшоў бы спадар Лукашэнка да ўлады й праводзіў бы такую ж палітыку, дык гэта была б дыскрэдытацыя нацыянальнай ідэі ды эканмічнае палітыкі. Таму, я лічу, няма розьніцы, якую валюту ты маеш – беларускі рубель, альбо прывязваеш беларускі рубель да даляру альбо да эўра. Калі палітыка --эканамічная, фіскальная, прамысловая, гандлёвая – рацыянальная, калі яна разьлічаная на тое, каб прадпрыемствы маглі канкураваць ня толькі на беларускім, але таксама на рынку Расеі ды Эўропы, калі інстытут прыватнай уласнасьці сьвяты, тады можна казаць, што пытаньне аб тым, які рэжым абменнага курсу, якая намінальная адзінка ў нас зьяўляецца афіцыйнай, ёсьць пытаньне другаснае альбо яшчэ меней важнае. Я ўпэўнены, што калі будзе наступны ўрад, які будзе турбавацца пра лёс Беларусі, прадпрыемстваў, простага чалавека, прадпрымальніка, а таксама спажыўца, дык першае, з чаго ён павінен будзе пачаць -- рэформы, гэта трэба будзе даць такую інфармацыю, каб просты чалавек ведаў дзе ён можа захоўваць грошы. І не ў сваёй панчосе, але ў банку, у акцыях добрых беларускіх прадпрыемстваў. І тады будзе давер да гэтых рэформаў, да беларускага рубля і да тых палітыкаў і эканаістаў, якія будуць праводзіць гэтыя рэформы”.

Віталь Тарас, Прага