Галасы стагодзьдзя
Мінулы век у памяці сучасьнікаў

Халодная вайна ўжо скончылася, нашая рэдакцыя ўжо нават мела некалькі карэспандэнтаў у Менску, і дастаць візу не было праблемай. На менскім лётнішчы мяне сустрэлі Алесь Суша і Ірына Лазоўская, адна з першых нашых карэспандэнтаў. Той жа вечар мы правялі вельмі прыемна ў кампаніі былых талакоўцаў. І хоць дзялілі нас розьніца ў веку (у мяне амаль шасьцідзясятка, а ім – ад дваццаці да трыццаці) і зусім рознае ўзгадаваньне, аднак мы адразу чуліся вельмі блізка. Разьвітваючыся позна вечарам, Алесь запытаўся, што мяне магло б цікавіць пабачыць. Доўга ня думаючы, я сказаў, што асабліва я хацеў бы пабачыць Віленшчыну і, цяпер ўжо з літоўскага боку мяжы, маё роднае места Вільню, якую я пакінуў васьмігадовым хлопцам. Я заўважыў, што гэтае жаданьне, мабыць, ня ўдасца зьдзейсьніць, бо мая віза дазваляла мне толькі быць у Менску. Ад Алеся і іншых не было ніякай рэакцыі.

Наступнай раніцы, недзе па сёмай, Алесь мяне будзіць, кажа, апранайцеся, паедзем. Зь ім малодшы брат Ірыны і з машынай малады мастак Косьця Вашчанка. Па дарозе падхапілі Сяргея Шупу, які ўжо тады добра ведаў Вільню і віленскае памежжа. Прыяжджаючы на Віленшчыну, мы ў Вішневе спыніліся ля вялікага на такую малую мясцовасьць касьцёлу, дзе прынагодна спаткаліся з мясцовым сьвятаром, ксяндзом Уладыславам Чарняўскім. Наступны прыпынак – Арляняты, родная вёска майго бацькі. Мясцовыя людзі паказалі нам месца за выганам, дзе некалі стаяла ягоная сямейная хата, хата Завыганскіх – бо іх так называлі, каб адрозьніць ад іншых арляняцкіх Станкевічаў. Побач дасюль захавалася хата стрыечнага брата майго бацькі, ведамага сьвятара і грамадзкага дзеяча, ксяндза Адама Станкевіча. Але бальшыня гэтага роду ўжо ня тут, яны або за мяжою, або за акіянам. Сьлед іншых – на вясковых могілках. Іхнія магілы пасьвяціў і памаліўся над імі ксёндз Чарняўскі. Гэты чалавек мне назаўсёды застанецца ў памяці: просты, працавіты беларускі патрыёт, сапраўдны народны сьвятар.

На мяжы з Летувой не было памежнікаў, так што мяне – нелегальнага тут турыста – прывезьлі бяз клопату ў Вільню. У Вільні мы затрымаліся каля Вострай Брамы, Базыльянскіх муроў, дзе я некалі нядоўга хадзіў у беларускую школу, глянулі на будынак на Вострабрамскай вуліцы, дзе коратка да вайны знаходзілася кнігарня майго бацькі і таксама кнігарня другога Станкевіча з Арлянятаў, бацькі добра тут вядомай Міраславы Русак.

А ўжо позна вечарам былыя талакоўцы заапрапанавалі адведаць Лявона Луцкевіча. Мяне гэта вельмі зацікавіла, бо хоць я асабіста ня памятаў сям’ю Луцкевічаў, аднак ведаў, што адносіны нашых бацькоў былі вельмі блізкія. Без папярэджаньня (бо так было прынята ў тыя часы дзеля асьцярожнасьці) мы стукаем у дзьверы Лявона і Галіны Луцкевічаў. Вітаемся, знаёмімся, а мяне Лявон вітае своеасаблівай фразай: “Вось спаткаліся Станкевічаняты і Луцкевічаняты”. Гэтыя словы ён як бы са зьдзіўленьнем паўтарае ня раз у працягу вечара. А размовы цягнуліся да позьняй ночы. Гаварылі пра зьмены ў Менску, у Вільні, пра жыцьцё эміграцыі, пра нашыя супольныя надзеі. Разьвітваючыся, я ведаў, што гэта не апошняя нашая сустрэча. Так і здарылася – мы мелі некалькі гадоў бліжэйшага знаёмства і плённага супрацоўніцтва.

Без ніякіх цяжкасьцяў мы пераехалі літоўска-беларускую мяжу, прыяжджаючы ў Менск ужо пад раніцу. Вось такое, пасьля амаль поўстагодзьдзя, было маё вяртаньне ў родную Вільню.

Вячка Станкевіч, Прага