Галасы стагодзьдзя
Мінулы век у памяці сучасьнікаў

У першыя ж дні вайны, калі бамбілі Менск, яна пешкі больш за 100 кілямэтраў з трохмесячнай дачкой (са мной) і пяцігадовым сынам пад абстрэлам нямецкай авіяцыі дабіралася да вёскі ў Бярэзінскім раёне, да бацькавай сясты Макрыны. У вёсцы ўжо былі немцы.

Праз два месяцы ў канцы ліпеня быў аддазены загад нямецкага камандаваньня, каб усе габрэі зьбіраліся ў гета ў Бушавічах, а тых, хто іх і камуністаў хаваў, чакае растрэл. Нашая маці была габрэйкай і камуністкай. Таму, каб не падвяргаць рызыцы сям’ю бацькавай сястры, яна ў безвыходнасьці ўзяла нас з братам і пайшла ў гета, але па дарозе яе дагнала цётка Макрына (сьвяты чалавек! Валадарства ёй нябеснае!), вярнула дадому і паклялася, што пакуль яна жывая, будзем жывыя і мы, дзеці. Маці давялося пакінуць нас і пераходзіць праз лінію фронту. У адной вёсцы нейкія добрыя людзі хавалі яе больш за два тыдні ў падпольлі, кармілі, лячылі.

Калі ўсё ж давялося перайсьці лінію фронту, яна трапла да асабістаў, якія прынялі яе за нямецкую шпіёнку. Яе катавалі, зьдзекваліся, але нейкім цудам яна выратавалася. Прыйшло пацьверджаньне з Масквы ад бацькавага супрацоўніка, які пацьвердзіў яе асобу. Калі маці сустрэлася з бацькам у Сібіры, які пасьля раненьня служыў там, яна ўжо была хворая на сухоты, але, галоўнае, ня ведала, ці жывыя дзеці.

Яна ня ведала гэтага да самай апошняй хвіліны, пакуль не адчыніла браму цёткінага двара. Я ніколі не забуду тых хвілінаў. Стаіць нейкая жанчына з лялькай у залатым футры (першая і самая прыгожая лялька ў маім жыцьці) і плача. Мне старэйшыя кажуць: “Ідзі да яе, гэта твая маці”, а я не іду, гляджу на сваю маці, цётку Макрыну. Але яна мяне ціхенька падштурхнула да жанчыны, а тая страціла прытомнасьць.

Успамінаю, як потым маці стаяла на каленях і цалавала ногі цёткі Макрыны. Успамінаю, як праз нейкі час прыехаў прыгожы, вялікі чалавек у ваеннай форме, частаваў нас цукеркамі, увесь час браў мяне на рукі, падкідваў да столі і кружыўся, танцаваў, танцаваў са мной на руках. Пазьней я ніколі ня бачыла бацьку танцуючым – ён ня ўмеў і саромеўся гэтага.

Пасьля вайны мы пераехалі ў Менск, але нашае шчасьце было нядоўгім. Маці часьцей была ў шпіталях, чым дома. Праз паўтары гады яна памерла. Як сёньня я бачу перад нашай машынай грузавік з труной маці-нябожчыцай. Мы едзем у тую вёску, дзе зьбераглі жыцьцё яе дзяцей.

Ларыса Няхай, Менск