Галасы стагодзьдзя
Мінулы век у памяці сучасьнікаў

Ноччу хапалі ў астрогі лепшых вучняў. Бацькі сядзелі ў турме. І ворагам мяне зрабілі ўлады. Ды “раскулачылі”сям’ю.

Прайшоў час. Мама вярнулася з астрогу дадому. Просіць свайго брата, каб мне дазволіў пэўны час пабыць у яго – гэта горад Петрапаўлаўск, Казахстан. Дзядзька прыняў, прапісаў пляменьніцу зь Беларусі… Потым спалохаўся й выгнаў – калі пайшла вучыцца на курсы бугальтараў.

Голад, холад… Прытулку няма. Думаю ў школе працаваць – не дазволілі. Ні з кім сваёй бядою не дзялілася.

Цёмная, страшная ноч – хоць вока выкалі. Горад не асьвятляўся, а кілёмэтры тры да вакзала.

На двары слякота, глыбокая восень. Прыйшла на вакзал, у салёне цяплынь – вось тут рай, можна нагрэцца… нагрэць цела, а не душу. Ды яшчэ а другой гадзіне ночы выганяюць безьбілетнікаў на вуліцу. Сяджу, дрыжу, гляджу у кніжку “Бухгалтерский учёт”, а што бачу?
Бог пашкадаваў мяне – прамінулі шчасьліва, білеціка не спыталі, дажыву да раніцы.

Днее, стаю ля слупа, дзе дзецца, што рабіць – ні грошай, ні зімовай вопраткі ў мяне няма. Ехаць дамоў зайцам на таварняках страшна, ды што мяне чакае на радзіме, у разбураным, раскулачаным гнязьдзе, акрамя астрога? У хвіліны роспачы падыходзіць да мяне нечакана, неспадзявана старэнькая, убогая на выгляд жанчына. Прывіталася, пытаецца:

– Вы не з Беларусі?
– Так, – адказваю.
– То гэта можа Грыпіна дачка?

Я была падобная да свае мамы, якой кабета ня бачыла 28 гадоў, а пазнала ў ёй мяне і дала мне прытулак. Гэта быў самы шчасьлівы выпадак у маім жыцьці на чужыне. Тут кончыла я курсы бухгальтароў, уладкавалася на працу, здавалася, усё добра будзе. Але не… За мае дзіцячыя гады, што была ў Саюзе Беларускай Моладзі, калі вучылася ў слонімскай прагімназіі, любіла свой край, сваю мову, сваю бацькаўшчыну і хацела вучыцца, каб жыць і працаваць адно для свайго народу і свае Беларусі, мяне асудзілі на 25 гадоў няволі. Хоць ведалі, што я нічога дрэннга не зрабіла. Судзілі за тое, як яны казалі – нічога не зрабіла, але магла б зрабіць, атрымаўшы асьвету, для савецкай улады. Вось такая мая віна на гэты прысуд і тэрмін.

Доўга я маўчала, але час прыйшоў у глыбокай старасьці расказаць хоць кропельку пра свой лёс, шчасьлівае жыцьцё ў бальшавіцкім раі. А такіх, як я, не адна – нас мільёны, мы маем права не маўчаць, не закопваць у магілы гісторыю і лёсы свае і свайго народу.

Надзея Дземідовіч