Галасы стагодзьдзя
Мінулы век у памяці сучасьнікаў

Калі на другі ці трэці дзень вайны ў вёску прыйшлі немцы, яны на нашым двары ўсталявалі кухню і ўзяліся гатаваць ежу. Пачалі лавіць нашых курэй, і калі мама паспрабавала запярэчыць, адзін з немцаў дастаў пісталет і стрэліў у паветра. Курэй усіх парэзалі і зварылі суп, якім частавалі і нас. А яшчэ давалі нам цукеркі і паказвалі фота сваіх дзяцей. Рогат нямецкіх жаўнераў запомніўся мне надоўга.

Так пачалася трохгадовая акупацыя. Мабілізацыю ў вёсцы саветы правесьці не пасьпелі. Частка мужчынаў і хлопцаў пайшла ў партызаны, частка ў паліцыю, некаторыя ў самаахову. У гады акупацыі ўсё вырашалася пад дулам стрэльбы ці пісталета. Бывала, удзень паліцыянты палілі хаты, застрэльвалі людзей за сувязь з партызанамі, а ўначы партызаны забівалі людзей за сувязь з паліцыяй.

З пагрозай растрэлу, пад дулам стрэльбы партызаны забралі і нашу карову. Яе малаком кармілася ня толькі нашая сям’я, але й бацькі і родныя некаторых партызанаў.

Калі немцы адступалі, і фронт набліжаўся, нашую вёску спалілі. Мы жылі ў полі ў зямлянцы. І вось якраз тады здарылася такое, што я не магу забыць дагэтуль і ніколі не забуду. Мая мама і яшчэ адна кабета, яе сяброўка, абедзьве былі цяжарныя, пайшлі на балота пашукаць грыбоў ці нарваць шчаўя, каб пакарміць нас, дзяцей. І зьніклі. Іх доўга не было, мы пачалі хвалявацца. Яны прыйшлі толькі пад вечар, у падранай вопратцы, з абдзёртымі нагамі і зусім зьнясіленыя. Аказваецца, нейкі нямецкі жаўнер захапіў іх на краі балота і пагражаючы аўтаматам павёў углыб, у самую дрыгву. Там яны ўбачылі параненага нямецкага афіцэра, які з пісталетам у руцэ ляжаў на возе на падсьцеленай саломе. Другі жаўнер стаяў ля яго і даваў яму піць. Калі афіцэр убачыў жанчынаў, ён паказаў у бок прасёлачнай дарогі і гаркнуў: “Шнэль!” Цяжарных 7-8 месяцаў жанчын прымусілі ўзяцца за аглоблі і цягнуць воз у бок прасёлачнай дарогі, да якой было ня менш за 3 кілямэтры.

Адзін жаўнер ішоў збоку, а другі ззаду папіхаў воз. Балота было хоць і сухое, але купістае. Воз падскокваў на купінах, яго кідала ў розныя бакі, і афіцэр крычаў ад болю і нават страляў у паветра, пагражаючы забіць жанчынаў. І так вось, упрэжаныя ў воз, яны цягнулі яго 4 гадзіны два кілямэтры па балоце і кілямэтар па полі да дарогі. Ім было вельмі цяжка, яны былі ледзьве жывыя і страшна баяліся за дзяцей, якіх несьлі ў сабе. Але на дарозе маму і яе сяброўку адпусьцілі, а воз яшчэ чатыры кілямэтры ў напрамку шашы Мір-Наваградак прымусілі цягнуць нейкіх затрыманых на дарозе мужчынаў. Мама заўсёды ўспамінала гэта са сьлязьмі.

Ужо пасьля вайны, калі бацька не вярнуўся з фронту, загінуў у Славаччыне, маме давялося ўбачыць рулю пісталета яшчэ раз. Гэта былі 50-я гады, у нас была свая гаспадарка, мама, як і многія іншыя, не хацела ўступаць у калгас. Яе выклікалі ў школу. Там сядзеў упаўнаважаны з раёну. Ён пры маме дастаў з кабуры пісталет, паклаў на стол і пагрозьліва запытаўся: “Ну дык як, вы будзеце запісвацца ў калгас?” І мама са сьлязьмі сказала: “Так, я запісваюся”.

Павал Абламейка, Менск